Οι βασικές παιδικές φοβίες και η αντιμετώπισή τους

Οι βασικοί φόβοι των παιδιών και η αντιμετώπισή τους

Όλα τα παιδιά, καθώς μεγαλώνουν, περνούν διάφορες φάσεις φόβου. Ένα βρέφος, για παράδειγμα, βιώνει το φόβο του αποχωρισμού από τη μητέρα του τόσο έντονα που αισθάνεται ένα γενικότερο φόβο για όλα τα άγνωστα πρόσωπα. Αργότερα, στη νηπιακή ηλικία, ένα παιδάκι αισθάνεται ανασφά­λεια και παρουσιάζει ανησυχία απέναντι σε καθετί άγνωστο και ξαφ­νικό. Έτσι, παρουσιάζονται φόβοι για το σκοτάδι, για τα ζώα, για τους δυνατούς θορύβους και άλλα πολλά.

Καθώς το παιδί μεγαλώνει, οι φόβοι γίνονται πιο απροσδιόριστοι. Αρχίζει να φοβάται το θάνατο, τα ατυχήματα, το ύψος, την αποτυχία κ.ά. Τις περισσότερες φορές οι φόβοι έρχονται και παρέρχονται. Μπο­ρεί να αναστατώνουν το παιδί, αλλά δεν εμποδίζουν την ομαλή ανά­πτυξή του.

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι στη φύση μας να φοβόμαστε, έτσι ώστε να μάθουμε να αντιδράμε σε δύσκολες ή και επικίνδυνες καταστάσεις. Όντως, ο φόβος προκαλεί έκρηξη αδρεναλίνης στον ορ­γανισμό, κι έτσι το παιδί μαθαίνει γρήγορα πώς να τον ελέγχει, με την προϋπόθεση βέβαια ότι δεν κυριεύεται από το φόβο αυτό.

Οι φόβοι εμφανίζονται σε περιόδους που το παιδί μαθαίνει και­νούρια πράγματα ή/και περνά από διαφορετικά στάδια ανάπτυξης. Οι φόβοι απαιτούν από το παιδί να αναλάβει δράση για να προσαρ­μοστεί σε μια νέα κατάσταση. Καθώς το παιδί αντιμετωπίζει τους φό­βους του, μαθαίνει πώς να τους ελέγχει και ανακαλύπτει ή εξελίσσει τις ικανότητες του για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες ή τους κινδύνους που παρουσιάζονται.

Επομένως, είναι εύκολα αντιληπτό ότι κάθε ηλικία έχει τους δικούς της «δαίμονες» που πρέπει να αντιμετωπίσει.

Για παράδειγμα, ένα παι­δί στο δημοτικό μπορεί να φοβάται τους «κακούς» ανθρώπους, ενώ στο γυμνάσιο μπορεί να φοβάται τις σχέσεις με το άλλο φύλο. Για να μπορούμε να κρίνουμε αν η αντίδραση που παρουσιάζει το παιδί σε ένα φόβο είναι φυσιολογική, ας δούμε ποιοι είναι οι πιο συνη­θισμένοι παιδικοί φόβοι και, στη συνέχεια, πώς μπορούμε να βοηθή­σουμε το παιδί να τους αντιμετωπίσει.Πρόκειται για έναν πολύ συνηθισμένο φόβο στα μικρά παιδιά, που προκύπτει από το φόβο αποχωρισμού που εμφανίζουν τα βρέφη μό­λις λίγων μηνών.

Είναι καλό οι γονείς να είναι πάντα παρόντες σε μια επαφή του παιδιού με ένα άγνωστο πρόσωπο, π.χ. μια μπέιμπι σίτερ. Πρώτα θα πρέπει να δώσουμε την ευκαιρία στο παιδί να γνωρίσει με τον δικό του τρόπο το ξένο πρόσωπο, κι έπειτα θα το αφήσουμε στα χέρια του.

Σε περιπτώσεις αποχωρισμού, όπως φοίτηση στον παιδικό σταθ­μό, χρειάζεται να προετοιμάσουμε το παιδί αρκετό καιρό πριν. Ο γο­νιός πρέπει να κρατήσει στην αγκαλιά του το παιδί όσο χρειαστεί γ» να το προετοιμάσει. Μπορεί να πάρει πολλές μέρες, ίσως και παραπά­νω από ένα μήνα, αλλά το παιδί στο τέλος θα κατανοήσει ότι πρόκει­ται για μια νέα εμπειρία και, ταυτόχρονα, θα έχει μάθει να διαχειρίζεται το φόβο του.

Οι ενήλικες που σέβονται την ανάγκη των παιδιών αυτής της ηλι­κίας να φοβούνται και να ταράζονται με τις νέες τους εμπειρίες τα βοηθούν σημαντικά να ξεπερνούν αυτούς τους φόβους και να μα­θαίνουν να αντιμετωπίζουν τους καινούριους.

Φόβος για τα ζώα

Καθώς το παιδί συνειδητοποιεί τη δική του επιθετικότητα, αρχίζει να. φοβάται ότι και οι άλλοι μπορεί να εκδηλώσουν την επιθετικότητά  τους στο ίδιο.

Πολλές φορές, μάλιστα, τυχαίνει ένας σκύλος ή μια γάτα να αντιδράσει ενστικτωδώς στο άγαρμπο χάδι ενός παιδιού, δαγκώνοντας γρατζουνιζοντας. Αυτό θα δημιουργήσει ένα σοκ στο παιδί και φόβο.

Είναι καλό να μάθουν οι γονείς στο παιδί πώς να αντιμετώπιζα ζώα και πώς να σέβεται το χώρο τους.

 Φόβος για το θόρυβο

Ισχυροί θόρυβοι όπως η σειρήνα ενός ασθενοφόρου, μια πόρτα κλείνει απότομα ή οι βροντές μιας καταιγίδας, δημιουργούν ~ μα συναισθήματα και φόβο στο παιδί. Του θυμίζουν τη δική

απώλεια αυτοελέγχου και του προκαλούν αίσθηση αβεβαιότητας και ανασφάλειας.

Φόβος για το σκοτάδι - για τον «μπαμπούλα»

Συνήθως, τέτοιοι φόβοι εμφανίζονται στις ηλικίες που το παιδί προ­σπαθεί να γίνει πιο ανεξάρτητο.

Απ' τη μια θέλει πολύ να μην έχει ανάγκη τους γονείς του, όμως απ' την άλλη τέτοιου είδους φόβοι τού θυμίζουν πόσο πολύ έχει ανάγκη την ασφάλεια που του προσφέρουν.

Είναι καλό οι γονείς να κατανοούν αυτόν το φόβο του παιδιού και να μην υπερβάλλουν στις αντιδράσεις τους, διότι έτσι δεν βοηθούν το παιδί να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Αν οι γονείς αναγνωρίσουν ότι υπερβάλλουν και κατορθώσουν να δουν τους φόβους του παιδιού ως μέρος της διαδικασίας μάθησης, θα είναι σε θέση να το βοηθήσουν πιο αποτελεσματικά.

Δεν είναι τυχαίο, μάλιστα, ότι τα πιο διάσημα παραμύθια (π.χ. Κοκκινοσκουφίτσα, Χιονάτη κτλ.) ανήκουν στο είδος γοτθικού μυθιστορήμα­τος τρόμου. Ίσως, παλιότερα, να έλεγαν τέτοια τρομακτικά παραμύθια στα παιδιά για να τα βοηθήσουν να ξεπεράσουν τους φόβους τους, κα­θώς οι ήρωες των παραμυθιών καταφέρνουν πάντα να βρουν λύσεις για να ξεφύγουν από τις δυσάρεστες καταστάσεις. Ποιος ξέρει;

Φόβος για το ύψος

Ο φόβος για το ύψος όπως άλλωστε και για τα άκρα, είναι ένας πολύ συνηθισμένος φόβος στα παιδιά, που πολύ συχνά διατηρείται και κατά την ενήλικη ζωή.

Είναι απόλυτα φυσιολογικό, διότι αντανακλά την ανάγκη μας για επιβίωση και την επίγνωση του κινδύνου. Το παιδί συνειδητοποιεί όλο και καλύτερα τον κίνδυνο να πέσει από ψηλά και καταλαβαίνει ότι είναι ανεξάρτητο πια και πρέπει το ίδιο να προστατεύσει τον εαυτό του.

Φόβος για το θάνατο αγαπημένων προσώπων

Πρόκειται για έναν φυσιολογικό φόβο που έχει σχέση με το φόβο της προσωπικής συντριβής. Ίσως το παιδί να αισθάνεται ότι μπορεί να «τιμωρηθεί» για κάτι «κακό» που έκανε ή να αντιλαμβάνεται υποσυ­νείδητα την πιθανότητα του δικού του θανάτου, το γεγονός ότι όλα εί­ναι φθαρτά και μπορεί να χαθούν. Τέτοιοι φόβοι συνήθως εντείνονται λόγω του θανάτου κάποιου συγγενικού προσώπου.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι γονείς οφείλουν να διαβεβαιώσουν το παιδί ότι δεν πρόκειται να φύγουν από κοντά του και ότι θα είναι πά­ντα εκεί για να το προστατεύουν.

Όταν κάποιο συγγενικό πρόσωπο ή κάποιο αγαπημένο ζωάκι τύχει να φύγει από τη ζωή, οι γονείς πρέπει να μιλήσουν στο παιδί για το θάνατο και να το αφήσουν να εκφράσει τους φόβους και τα συναισθήματά του, δείχνοντάς του σεβασμό.

Σε μια περίπτωση μιας μαθήτριάς μου που έχασε τον πατέρα της σε πολύ τρυφερή ηλικία (8 ετών), δημιουργήσαμε μαζί ένα ποίημα στο οποίο εκφράζει τη θλίψη της, την ανάγκη της να τον βλέπει σε πολλές φάσεις της καθημερινότητάς της, αλλά και τη θέλησή της να συνέχισα να ζει χωρίς να τον ξεχνά, μια αγωνία που την έχουν τα παιδιά, κα­θώς φοβούνται ότι αν συνεχίσουν να ζουν κανονικά θα προσβάλουν τη μνήμη του αποθανόντος, ότι θα τον «ξεχάσουν». 

Το ποίημα αυτό λέγεται Διάλυση και εκφράζει τη λύση που προέρχεται μέσα από τη διάλυση:

Μια νύχτα δίχως αρχή έγινε σύννεφο που φέρνει βροχή

Έγινε αγέρας που ταξιδεύει μια ευχή του μικρού του παιδιού τη δίκιά μου

Έγινε δέντρο που φτάνει ψηλά  τα φύλλα θροιζει σαν χαμογελά '[

Έγινεκύμα στην ακρογιαλιά που σκάει στα πόδια τα δικά μου

Έγινε άνθος στη βουνοκορφή που ανθίζει μονάχα κάθε αυγή κι είναι η στιγμή μοναδική που κρατάω στην καρδιά τη δίκιά μου

Έγινε ήχος σε κάποια σπηλιά ζει με νεράιδες και ξωτικά στα παραμύθια τον βλέπει ξανά η παιδική φαντασία η δίκιά μου

Έγινε πέτρα, μολύβι, χαρτί μια γλυκιά ανάμνηση ένα αστείο που λέμε μαζί εσύ κι εγώ μπαμπά μου

Κι όλα αυτά σ'τα τραγουδώ γιατί μου λείπεις εδώ και καιρό

Όμως δεν κλαίω μαχαμογελώ γιατί η ζωή με θέλει γερό να αγαπάω και να προχωρώ

Εδώ μένεις πάντα δεν σε ξεχνώ.

Πολλές φορές, ένα ντροπαλό και συνεσταλμένο παιδί συμβαίνει να φοβάται τη συναναστροφή με τα άλλα παιδιά και να προτιμά να μένει «αγκιστρωμένο» στην αγκαλιά της μητέρας του.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι σεβαστά τα συναισθήματα του πο­διού. Αν ντρέπεται, καλό είναι να πάρει το χρόνο του για να συνηθίσει. Θα ήταν προτιμότερο να συναναστραφεί για αρχή με άλλα δύο πο­διά, ώστε να εξοικειωθεί σιγά-σιγά, και να μην αναστατωθεί από ένα τσούρμο παιδιά που ίσως να του προκαλέσουν εντονότερο φόβο.

Οι παρέες με παιδιά της ίδιας ηλικίας είναι ιδανικές για να βοηθή­σουν το παιδί να μάθει να «τα βγάζει πέρα» σε δύσκολες καταστάσεις. Είναι πολύ πιθανόν να μπλέξει σε καβγά ή διαφωνία, όμως καλό είναι να μην επεμβαίνουν οι γονείς και να αφήνουν τα παιδιά να το χειριστούν, εκτός κι αν υπάρχει έντονη επιθετικότητα και κίνδυνος.

Φόβος για τον πόλεμο

0 φόβος του για το θάνατο, για τον αποχωρισμό, για την προσωπική συντριβή, παράλληλα με το φόβο των γονιών για τα ίδια πράγματα μπορεί να δημιουργήσει στο παιδί έντονη αναστάτωση και άγχος σχε­τικά με την πιθανότητα πολέμου ή καταστροφής.

Ως ενήλικες, έχουμε χρέος να εμπνέουμε αισιοδοξία στα παιδιά  καθώς και ελπίδα ότι η επιθετικότητα έχει κάποια όρια και ότι η θετική αλλαγή ξεκινά από τον καθένα προσωπικά και ξεχωριστά.

Πώς βοηθάμε το παιδί να ξεπεράσει τους φόβους του

- Ακούστε πολύ προσεκτικά το παιδί που σας μιλά και σας πε|»- γράφει το φόβο του. Δεν γελάτε με αυτό που σας λέει, αντίθεη μπορείτε να μοιραστείτε μαζί του πώς ξεπεράσατε εσείς ανβ- στοιχους φόβους.

- Βοηθήστε το παιδί να καταλάβει ότι είναι πολύ φυσιολογικοί· αισθάνεται έτσι. Μπορεί μια κούκλα ή ένας ήρωας παραμυθία· να είναι το μέσο για να συζητήσετε μαζί του.

- Ενθαρρύνετε το παιδί να αναπτύξει δεξιότητες που μπορεί το βοηθήσουν να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά όσα πράγματα και καταστάσεις τού δημιουργούν φόβο (π.χ. να μάθει καινούρια παιχνίδια για να προτείνει σε παρέα παιδιών).

Δώστε στο παιδί την ευκαιρία να γνωρίσει σιγά-σιγά αυτό που του προκαλεί φόβο μέσα από ασφαλείς συνθήκες. Για παρά­δειγμα, μάθετέ το να σέβεται τον προσωπικό χώρο ενός ζώου και να το ταΐζει από απόσταση, ώσπου να υπάρξει αμοιβαία εμπιστοσύνη.

Υποστηρίξτε το παιδί να αναζητήσει τρόπους για να αντιμε­τωπίσει τους φόβους του. Αφήστε το να σας αγκαλιάσει και να «κουρνιάσει» για λίγο. Σύντομα θα θελήσει να φύγει ξανά για να νιώσει ανεξάρτητο.

Βοηθήστε το παιδί να καταλάβει το λόγο για τον οποίο φοβά­ται. Είναι φυσιολογικό να αναστατώνεται και να φοβάται, καθώς γνωρίζει πράγματα καινούρια και τρομερά. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιήσετε το δικό του λεξιλόγιο, για να επικοινωνήσετε αποτελεσματικά.

Διαβεβαιώστε το ότι όλα τα παιδάκια, αλλά και οι ενήλικες, φο­βούνται κάτι. Προτείνετε του να ρωτήσει κάποιον μεγαλύτερο του πώς έχει ξεπεράσει τον δικό του φόβο.

Μοιραστείτε δραστηριότητες με το παιδί σας. Δείχνοντάς του εμπιστοσύνη και προτείνοντας το δικό σας παράδειγμα στον τρόπο αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων, το βοηθάτε να διαχειριστεί τους φόβους του χωρίς καν να μιλήσετε. Όταν νικήσει κάποιο φόβο του, επιβραβεύατε το. Η επιτυχία φέρνει κι άλλη επιτυχία, ενώ η αποτυχία οδηγεί σε επόμενη αποτυχία.

Απευθυνθείτε σε έναν ειδικό αν οι φόβοι που νιώθει το παιδί δεν του επιτρέπουν να ζει με χαρά την κάθε μέρα. Αν δεν μπο­ρεί να κοιμηθεί για πολλές μέρες, αν αδυνατεί να κάνει φίλους, αν η συμπεριφορά του γίνεται προβληματική και δυσκολεύει τις σχέσεις του με τους άλλους, ίσως είναι ένα σημάδι ότι χρει­άζεται βοήθεια.

Απόσπασμα από το βιβλίο Πολλαπλή νοημοσύνη. Ευχαριστούμε τις εκδόσεις Διόπτρα για την ευγενική παραχώρηση του υλικού. 

Πηγή