EΛΕΓΧΟΣ THΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΕ "ΗΛΙΚΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ"
1. Τι εννοούμε με τους όρου ς αύξηση και ανάπτυξη ;
2. Ποιες είναι οι βασικές αρχές τ ης ανάπτυξης ;
3. Πώς ελέγχεται η ανάπτυξη του παιδιού σε διαφορετικές ηλικίες;
4. Δοκιμασία ελέγχου της ανάπτυξης σε “ηλικίες κλειδιά ”.
5. Τι πρέπει να κάνουμε εάν η ανάπτυξη του παιδιού δεν είναι η αναμενόμενη για την ηλικία του ;
ΑΝΑΠΤΥΞΗ είναι η λειτουργική διαφοροποίηση του οργανισμού κατά την διάρκεια της οποίας αποκτώνται συνεχώς νέες ικανότητες, που διαμορφώνονται από την αλληλεπίδραση του γενετικού υλικού με τους εξωτερικούς παράγοντες.
1. Τι εννοούμε με τους όρου ς αύξηση και ανάπτυξη ;
Οι όροι “αύξηση” και “ανάπτυξη” αναφέρονται στη διαδικασία, κατά την οποία το γονιμοποιημένο ωάριο γίνεται ώριμος ενήλικας. Με τον όρο “αύξηση” εννοούμε αλλαγές στο μέγεθος του σώματος και των επιμέρους τμημάτων του. Ο όρος “ανάπτυξη” περιλαμβάνει τη λειτουργική διαφοροποίηση του οργανισμού, κατά τη διάρκεια της οποίας αποκτώνται συνεχώς νέες ικανότητες, που διαμορφώνονται από την αλληλεπίδραση του γενετικού του υλικού με τους εξωτερικούς παράγοντες (διατροφή, νοσήματα, οικογενειακό-κοινωνικό περιβάλλον). Η ανάπτυξη ενός παιδιού δεν πρέπει να θεωρηθεί σαν εξελικτική διαδικασία μιας μόνο λειτουργίας αλλά σαν το τελικό αποτέλεσμα πολλών επιμέρους λειτουργιών, οι οποίες βρίσκονται σε άμεση αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση. Κατά συνέπεια, ο έλεγχος της προϋποθέτει έλεγχο των επιμέρους τομέων της και ειδικότερα της αδρής κινητικότητας, της ακοής και της γλώσσας, της όρασης, των λεπτών χειρισμών και της κοινωνικής συμπεριφοράς. Επιπλέον, η ανάπτυξη του παιδιού αποτελεί δυναμική λειτουργία που χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση συγκεκριμένων δεξιοτήτων στις διάφορες ηλικίες. Για παράδειγμα, εάν ένα βρέφος εξελίσσεται φυσιολογικά μέχρι την ηλικία των 8 μηνών, αυτό δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι θα είναι φυσιολογικό και στην ηλικία των δύο χρόνων, επειδή οι λειτουργίες του λόγου και της ομιλίας δεν έχουν ακόμα αναδυθεί, ώστε να μπορούν να εκτιμηθούν. Κατά συνέπεια, ο έλεγχος της ανάπτυξης θα πρέπει να γίνεται όχι μόνο τμηματικά (κατά τομείς), αλλά και περιοδικά (σε διάφορες ηλικίες). Οι ηλικίες που έχουν επιλεγεί για το συστηματικό έλεγχο της ανάπτυξης ονομάζονται “ηλικίες κλειδιά” (key-ages) και έχουν διεθνώς καθοριστεί, με μικρές παραλλαγές, στις 6 εβδομάδες, 8 μήνες, 1 χρόνο, 18 μήνες, 2-2,5 χρόνια, 3 χρόνια, 4 χρόνια, 5 χρόνια. Η παραπάνω επιλογή έγινε με βάση το γεγονός ότι χαρακτηριστικές αναπτυξιακές δεξιότητες κατακτώνται σε αυτές ακριβώς τις ηλικίες.
2. Ποιες είναι οι βασικές αρχές τ ης ανάπτυξης ;
1. Η φυσιολογική ανάπτυξη εξαρτάται από την ακεραιότητα του ΚΝΣ και ακολουθεί την ωρίμανση του. Παράλληλα δηλαδή με τη μυελίνωση των νευρικών οδών και την ωρίμανση των φλοιωδών κέντρων, επιτυγχάνεται ο βουλητικός έλεγχος των κινήσεων, οπότε εξαφανίζονται τα νεογνικά αντανακλαστικά και ακολουθεί η κεφαλουριαία κινητική εξέλιξη (έλεγχος της κεφαλής, συντονισμός των μυών της σπονδυλικής στήλης, χρησιμοποίηση άνω άκρων, βάδιση).
2. Οι βασικοί σταθμοί της εξέλιξης, όπως η προσοχή, η στήριξη της κεφαλής, η σύλληψη αντικειμένων, η βάδιση, η στήριξη του κορμού, η αυτοσίτιση, η ομιλία, ο έλεγχος των σφιγκτήρων κ.λ.π., ακολουθούν καθορισμένη σειρά και πραγματοποιούνται εντός κάποιων “φυσιολογικών” χρονικών διακυμάνσεων. Κατά συνέπεια, η εξέλιξη της ανάπτυξης είναι η ίδια για όλα τα παιδιά, αλλά ο ρυθμός της διαφοροποιείται από το ένα παιδί στο άλλο. Για παράδειγμα, τα παιδιά πρώτα κάθονται και μετά βαδίζουν, αλλά η ηλικία στην οποία κάθονται ή περπατούν ποικίλλει σημαντικά.
3. Για την κατάκτηση μιας αναπτυξιακής ικανότητας, εκτός από την ακεραιότητα του ΚΝΣ, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η εξάσκησή της, που συνδέεται στενά με το εξωτερικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και μεγαλώνει το παιδί. Χωρίς την εξάσκηση, η ανάδυση της συγκεκριμένης δεξιότητας μπορεί να καθυστερήσει. Όταν όμως δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία, αυτή μαθαίνεται ταχύτατα. Η ευρεία χρονική διακύμανση του φυσιολογικού ρυθμού της ανάπτυξης καθιστά ιδιαίτερα δύσκολο το σαφή διαχωρισμό του φυσιολογικού από το παθολογικό. Πάντως, όσο πιο πολύ απέχει ένα παιδί από το μέσο όρο, τόσο περισσότερες είναι και οι πιθανότητες να παρουσιάζει κάποια διαταραχή της ανάπτυξης του που οφείλεται σε οργανική, λειτουργική, ή περιβαλλοντική αιτία.
3. Πώς ελέγχεται η ανάπτυξη του παιδιού σε διαφορετικές ηλικίες;
Για να εκτιμήσουμε την ανάπτυξη ενός παιδιού, είναι απαραίτητη η χρησιμοποίηση αντικειμενικών μεθόδων, δηλαδή η χρησιμοποίηση αναπτυξιακών δοκιμασιών. Αυτές αποτελούν προ-βαθμολογημένα πρότυπα, που έχουν κατασκευαστεί μετά από καταγραφή των δεξιοτήτων “φυσιολογικών” παιδιών στις διάφορες ηλικίες.
Μια τέτοια δοκιμασία είναι το “τρίπτυχο της Ανάπτυξης του Παιδιού”, που πλέον χρησιμοποιείται και στη χώρα μας μετά από προσαρμογή και στάθμιση στα ελληνικά που πραγματοποιήθηκε από το Ιατρείο Αναπτυξιακής Παιδιατρικής της Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το τρίπτυχο της ανάπτυξης δίνει τη δυνατότητα στον παιδίατρο, αλλά και το γονιό, να παρακολουθεί συστηματικά και με αντικειμενικό τρόπο την ανάπτυξη των παιδιών βήμα-βήμα μέχρι τον 6ο χρόνο ζωής. Του δίνει ταυτόχρονα την ευκαιρία να εντοπίσει έγκαιρα εκείνα τα παιδιά που καθυστερούν να εμφανίσουν τις αναμενόμενες για την ηλικία τους ικανότητες, ώστε να παραπεμφθούν έγκαιρα σε ειδικούς γιατρούς προκειμένου να αντιμετωπισθούν κατάλληλα οι δυσκολίες τους. Η ανιχνευτική αυτή δοκιμασία αποτελείται από τέσσερις τομείς. Ο πρώτος αναφέρεται στην κοινωνική συμπεριφορά και το παιχνίδι (συμβολίζεται με το γράμμα Σ), ο δεύτερος αφορά την ακοή και τη γλώσσα (συμβολίζεται με το γράμμα Γ), ο τρίτος αφορά την όραση και τους λεπτούς χειρισμούς (συμβολίζεται με το γράμμα Ο) και ο τέταρτος ελέγχει την αδρή κινητικότητα (συμβολίζεται με το γράμμα Κ). Δίπλα σε κάθε δεξιότητα υπάρχει η ένδειξη “Ι” και “Ε”. Το “Ι” σημαίνει ότι η συγκεκριμένη πληροφορία μπορεί να μας τη δώσει η μητέρα και το “Ε” δηλώνει τις πληροφορίες που παίρνουμε με την εξέταση του παιδιού. Οι δεξιότητες τις οποίες ελέγχουμε στις αντίστοιχες “ηλικίες-κλειδιά” φαίνονται στην Εικόνα 1. Έτσι, σε κάθε οριζόντια στήλη καταγράφονται βασικές αναπτυξιακές ικανότητες, που έχουν κατακτηθεί από το 80-90% των “φυσιολογικών” παιδιών, στην αντίστοιχη “ηλικία-κλειδί”.
4. Δοκιμασία ελέγχου της ανάπτυξης σε “ηλικίες κλειδιά ”.
(εικόνα 1)
5. Τι πρέπει να κάνουμε εάν η ανάπτυξη του παιδιού δεν είναι η αναμενόμενη για την ηλικία του ;
Σε περίπτωση που το παιδί δεν εμφανίζει τις δεξιότητες που αντιστοιχούν στην συγκεκριμένη ηλικία κλειδί που εξετάζεται, αυτό σημαίνει ότι η ανάπτυξη του αποκλίνει από τη συνήθη των συνομιλήκων του. Οι γονείς θα πρέπει να απευθυνθούν σε ειδικό παιδίατρο προκειμένου το παιδί να υποβληθεί σε λεπτομερή διαγνωστικό έλεγχο που θα καθορίσει το αίτιο της διαταραχής και την ειδικευμένη θεραπεία.
Υπεύθυνη κειμένου: Λ. Θωμαΐδου
Παιδίατρος-Αναπτυξιολόγος
Ιατρείο Αναπτυξιακής Παιδιατρικής
Α΄ Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών
Πηγή