 |
| πηγη |
Τα επτά ξεχωριστά είδη της νοημοσύνης και η εκπαίδευση
Μια ψυχολογική θεωρία που είναι δυνατόν να τονώσει
την αυτοεκτίμηση των μαθητών και να πατάξει κατά συνέπεια το φαινόμενο
της σχολικής αποτυχίας είναι η ριζοσπαστική θεώρηση της πολλαπλής
νοημοσύνης, που αναπτύχθηκε από τον Howard Gardner και
πρωτοπαρουσιάστηκε το 1983 στο βιβλίο του “ Frames of mind”. Η
παρουσίασή της προκάλεσε την παραδοσιακή αντίληψη της νοημοσύνης ως μίας
και μοναδικής ικανότητας η οποία μπορεί να μετρηθεί ψυχομετρικά. Ο
Αμερικανός ψυχολόγος πρότεινε τον διαχωρισμό της σε επτά ξεχωριστά είδη:
τη Γλωσσική, τη Λογική/Μαθηματική, τη Σωματική/Κιναισθητική, την
Οπτική/Χωρική, τη Μουσική, τη Διαπροσωπική και την Ενδοπροσωπική.
Η Γλωσσική νοημοσύνη έχει να κάνει
με τη γνώση της γραπτής και προφορικής γλώσσας. Χαρακτηρίζεται από την
ικανότητα χρήσης της γλώσσας ως ένα μέσο ανάκλησης πληροφοριών, πειθούς
και επικοινωνίας, Τα άτομα με ανεπτυγμένη Γλωσσική νοημοσύνη, έχουν την
δυνατότητα να μεταδίδουν αποτελεσματικά τις σκέψεις και τις ιδέες τους.
Οι μαθητές που αγαπούν το διάβασμα και τη διήγηση ιστοριών, και που
έχουν κλίση στις ξένες γλώσσες, επίσης βασίζονται στη Γλωσσική
νοημοσύνη. Άτομα με ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη αυτή τη νοημοσύνη, μπορεί να
είναι συγγραφείς, ποιητές, καθηγητές, δικηγόροι και πολιτικοί.
Η Λογική/Μαθηματική νοημοσύνη
είναι η πρώτη που ανιχνεύθηκε, και ίσως γι’ αυτό το λόγο να είναι και
ευκολότερα κατανοητή. Χαρακτηρίζεται από την ικανότητα συνθετικής και
αναλυτικής σκέψης, κατανόησης σχέσεων, καθώς και αναγνώρισης
συστηματικοτήτων. Τα άτομα με ανεπτυγμένη Λογική/Μαθηματική νοημοσύνη,
έχουν μεγάλη ευκολία στα μαθηματικά. Μπορούν να επεξεργαστούν νοερά
μαθηματικούς υπολογισμούς με πολύ μεγάλη ταχύτητα.. Μαθηματικοί,
φυσικοί, επιστήμονες και μηχανικοί, διαθέτουν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη
Λογική/Μαθηματική νοημοσύνη.
Η παραδοσιακή εκπαίδευση εξασκεί κυρίως τη Γλωσσική
και τη Λογική/Μαθηματική νοημοσύνη, αγνοώντας τις υπόλοιπες. Η ανάπτυξη
αυτών των δύο ειδών νοημοσύνης, θεωρείται σημαντική προϋπόθεση για
επιτυχία στο σχολείο αλλά και στη ζωή γενικότερα. Αυτό συμβαίνει διότι
αυτές είναι οι ικανότητες, που αξιολογούνται από τα περισσότερα
τυποποιημένα τεστ. Η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης συμφωνεί ότι οι
γλωσσικές και λογικές / μαθηματικές ικανότητες είναι πολύ σημαντικές,
αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να καλλιεργηθούν εξίσου και τα
υπόλοιπα είδη νοημοσύνης. Εξάλλου, η υπερβολική ενίσχυση του
ρασιοναλισμού συνεπάγεται υστέρηση στην αυτογνωσία και την αυτοεκτίμηση,
καθώς καταπιέζει και διατηρεί ατροφικά τα συναισθήματα.
Η Σωματική-Κιναισθητική νοημοσύνη
είναι η ικανότητα αξιοποίησης των νοητικών λειτουργιών, με σκοπό το
συντονισμό και τον έλεγχο των εκούσιων κινήσεων του σώματος. Τα άτομα
που έχουν αναπτύξει ιδιαίτερα αυτή την νοημοσύνη, διαθέτουν ισορροπία,
ευελιξία, χάρη και ακρίβεια στις κινήσεις τους. Επιπλέον, γνωρίζουν καλά
τις δυνατότητες τους σώματός τους, και κατέχουν μιμητικές ικανότητες.
Τέτοια άτομα μπορεί να είναι αθλητές, χορευτές, χορογράφοι, χειρουργοί,
ακροβάτες, ηθοποιοί, δακτυλογράφοι και τεχνίτες.
Η Οπτική/Χωρική νοημοσύνη
χαρακτηρίζεται από την δυνατότητα ακριβούς αντίληψης του περιβάλλοντος,
καθώς και από την ικανότητα νοερής τροποποίησης Οπτικών/Χωρικών
πληροφοριών. Τα άτομα που έχουν ανεπτυγμένη αυτή την νοημοσύνη, τείνουν
να σκέφτονται με εικόνες, έχουν πολύ καλή αίσθηση προσανατολισμού, και
μπορούν εύκολα να αναπαραστήσουν γραφικά οπτικές πληροφορίες. Πιλότοι,
ναυτικοί, αρχιτέκτονες, ζωγράφοι, γλύπτες και τοπογράφοι διαθέτουν
ανεπτυγμένη Οπτική/Χωρική νοημοσύνη. Παρόλο που αυτό το είδος νοημοσύνης
είναι άμεσα συνδεδεμένο με την όραση, ο Gardner υποστηρίζει ότι μπορεί
να αναπτυχθεί και σε τυφλά άτομα. Για την ακρίβεια, αυτά τα άτομα έχουν
ιδιαίτερα ανεπτυγμένη Χωρική νοημοσύνη, η οποία τους επιτρέπει να
κινηθούν ακίνδυνα μέσα στο περιβάλλον.
Η Μουσική νοημοσύνη χαρακτηρίζεται
από την ικανότητα αναγνώρισης μουσικών τόνων, ρυθμών, μοτίβων και
«χρωμάτων», καθώς και από την ευελιξία χρησιμοποίησης των παραπάνω με
σκοπό την σύνθεση ή την εκτέλεση μουσικής. Τα άτομα που διαθέτουν
ανεπτυγμένη Μουσική νοημοσύνη, επιδεικνύουν ευαισθησία στα ηχητικά
ερεθίσματα, βαθιά κατανόηση της δομής της μουσικής, και μπορούν εύκολα
να αναπαράγουν μελωδίες. Επίσης, τείνουν να σκέφτονται με ρυθμό, να
δημιουργούν μουσικά σχήματα και να «ακούν» χωρίς ηχητικά ερεθίσματα..
Τραγουδιστές, συνθέτες, παίκτες μουσικών οργάνων, μαέστροι ή άτομα που
απλώς απολαμβάνουν και εκτιμούν τη μουσική, διαθέτουν ιδιαίτερα
ανεπτυγμένη αυτή τη νοημοσύνη. Ίσως να μην είναι άμεσα προφανές ότι η
Μουσική νοημοσύνη αποτελεί ένα ξεχωριστό είδος νοημοσύνης. Πολλές
έρευνες, όμως, υποδεικνύουν ότι πρόκειται για μια αυτόνομη ικανότητα της
νόησης.
Η Διαπροσωπική νοημοσύνη είναι η
ικανότητα αντίληψης των συναισθημάτων, των κινήτρων, των διαθέσεων,
καθώς και των προθέσεων των άλλων. Τα άτομα που έχουν ανεπτυγμένη
Διαπροσωπική νοημοσύνη, επιδεικνύουν αποτελεσματική επικοινωνία,
εμπάθεια (ικανότητα να συμπάσχουν, να μπαίνουν στη θέση των άλλων και να
κατανοούν τους γύρω τους). Λειτουργούν καλύτερα μέσα από ομαδικές
διαδικασίες. Επιπλέον, είναι πολλοί κοινωνικοί και συνεργάσιμοι, και δεν
αντέχουν την μοναξιά και την απομόνωση. Σε κάθε περίπτωση, χρειάζονται
την παρουσία ενός κοινού. Τέτοια άτομα διαθέτουν ηγετικές ικανότητες και
τα καταφέρνουν πολύ καλά με τη διοίκηση. Πολιτικοί και θρησκευτικοί
ηγέτες, κοινωνικοί λειτουργοί, δάσκαλοι, σύμβουλοι και πωλητές,
διαθέτουν ανεπτυγμένη Διαπροσωπική νοημοσύνη.
Η Ενδοπροσωπική νοημοσύνη είναι η
ικανότητα δημιουργίας ενός ακριβούς μοντέλου του Εαυτού, και η
χρησιμοποίηση αυτού του μοντέλου με σκοπό την καθοδήγηση της
συμπεριφοράς. Είναι, επίσης, η ικανότητα διαχωρισμού προσωπικών
συναισθημάτων. Τα άτομα που διαθέτουν ανεπτυγμένη Ενδοπροσωπική
νοημοσύνη, χαρακτηρίζονται από αυτογνωσία και αυτοπεποίθηση, καθώς και
από την ικανότητα αυτοσυγκέντρωσης. Έχουν πνευματική συνείδηση και τους
αρέσει να αναλύουν και να ψάχνουν την προσωπική τους αλήθεια και
ιδιαιτερότητα.. Συχνά όμως, η ενέργεια τους παγιδεύεται και στρέφεται
εναντίον τους. Γι’ αυτό το λόγο, τα άτομα αυτά είναι επιρρεπή στην
κατάθλιψη. Τα ενδιαφέροντά τους συμπεριλαμβάνουν το διαλογισμό, τη
φιλοσοφία και τη θρησκεία. Άτομα με ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη αυτή τη
νοημοσύνη μπορεί να είναι ψυχολόγοι, ψυχίατροι, θεραπευτές και
φιλόσοφοι.
Ο Gardner δεν απέκλεισε ποτέ την πιθανότητα ύπαρξης
κι άλλων ειδών νοημοσύνης. Για την ακρίβεια, πιστεύει ότι είναι
«αδύνατον να υπάρξει μια και μοναδική, αναντίρρητη και παγκόσμια
αποδεκτή λίστα των ανθρωπίνων ειδών νοημοσύνης.». Πρόσφατα, πρότεινε
άλλα τρία υποψήφια είδη νοημοσύνης: τη Νατουραλιστική, την Πνευματική και την Υπαρξιακή.
Προσδιόρισε τη Νατουραλιστική νοημοσύνη ως την ικανότητα αναγνώρισης
και ταξινόμησης της χλωρίδας και της πανίδας, καθώς και ως την ικανότητα
εκτίμησης του αντίκτυπου της φύσης στον άνθρωπο και το αντίστροφο.
Όσον αφορά την υπαρξιακή νοημοσύνη, την προσδιόρισε ως ενδιαφέρον για βασικά θέματα και θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τη ζωή.
Η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης προτείνει ένα βαθύ
ανασχηματισμό του εκπαιδευτικού συστήματος.. Επηρεάζει το πρόγραμμα
μαθημάτων, τις μεθόδους διδασκαλίας, καθώς και τις μεθόδους αξιολόγησης.
Όπως είδαμε η παραδοσιακή εκπαίδευση ευνοεί τη Γλωσσική και τη Λογική/ Μαθηματική νοημοσύνη.
Ο Gardner προτείνει ένα πιο ισορροπημένο πρόγραμμα μαθημάτων, που να
ενσωματώνει τις καλές τέχνες, την επικοινωνία, τη φυσική εκπαίδευση,
κτλ.
Οι δάσκαλοι πρέπει να αποδίδουν ίση βαρύτητα σε όλα
τα είδη νοημοσύνης και να εντοπίζουν τις ιδιαίτερες δυνατότητες του κάθε
μαθητή .Ενισχύοντας τα δυνατά του σημεία, τονώνουν την εμπιστοσύνη στον
εαυτό και ενδυναμώνουν την αυτοεκτίμησή του, ώστε βασιζόμενος σε αυτήν
να αποτολμά δραστηριότητες στις οποίες υστερεί . Ο Gardner προτείνει
μεθόδους που να απευθύνονται σε όλα τα διαφορετικά είδη νοημοσύνης, όπως
συνεργατική μάθηση, χρήση multimedia, μάθηση μέσω ρόλων, μάθηση σε
εξωτερικούς χώρους, συλλογισμός και δημιουργία νοερών εικόνων. Πιστεύει,
δηλαδή, ότι αν οι δάσκαλοι παρουσιάσουν τις πληροφορίες με μια ποικιλία
τρόπων, η διδασκαλία θα γίνει πολύ πιο αποτελεσματική.
Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Μυρσίνη Ρουμελιώτου, ΜΑ, ΜSc, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Πηγη