 |
| πηγη |
Ειδική και Συμπεριληπτική Εκπαίδευση
Η ειδική εκπαίδευση στοχεύει μέσω της εξατομικευμένης προσέγγισης στην αντιμετώπιση των ιδιαιτεροτήτων των μαθητών οι οποίοι έχουν κατηγοριοποιηθεί ως να έχουν ειδικές ανάγκες. Η ειδική εκπαίδευση αφορά μόνο τους μαθητές αυτούς οι οποίοι ενδεχομένως φοιτούν σε ειδικές σχολικές μονάδες, όπως είναι τα ειδικά σχολεία, σε ειδικές τάξεις ή τμήματα ένταξης των γενικών σχολείων και επικεντρώνεται στην ενσωμάτωση και ένταξη τους στο σχολικό περιβάλλον και το κοινωνικό σύνολο. Ξεκινώντας από την παραδοχή ότι οι μαθητές με ειδικές ανάγκες δεν είναι ενσωματωμένοι στο σχολείο και την κοινωνία οι προσπάθειες του εκπαιδευτικού συστήματος αποσκοπούν στην ενσωμάτωσή τους. Πρόκειται για μια οπτική η οποία επικεντρώνεται στο άτομο με απώτερο σκοπό την ένταξη του στο σύνολο. Τούτο όμως πραγματοποιείται χωρίς να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο σύνολο των παραγόντων που συνθέτουν το ευρύτερο περιβάλλον του ατόμου, τη σημαντικότητα των παραγόντων αυτών καθώς και την αμφίδρομη σχέση που αναπτύσσεται. Αποτέλεσμα αυτού είναι πολλές φορές η ειδική εκπαίδευση να προτάσσει την επανένταξη σε ένα μη προετοιμασμένο επαρκώς σχολικό περιβάλλον.
Αντίθετα η συμπεριληπτική εκπαίδευση εστιάζει στο σύνολο των μαθητών της τάξης του συνηθισμένου σχολείου, με ή χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Η συμπεριληπτική εκπαίδευση προάγει κυρίως την έννοια της ολικής εκπαίδευσης, δηλαδή μίας εκπαίδευσης η οποία περιλαμβάνει όλους τους μαθητές (τυπικής και μη τυπικής ανάπτυξης) και ενδιαφέρεται για τη συμμετοχή όλων στα σχολικά δρώμενα. Αυτό φυσικά, προϋποθέτει την εκ νέου προσαρμογή του αναλυτικού προγράμματος και του τρόπου με τον οποίο αυτό εφαρμόζεται στο συνηθισμένο-γενικό σχολείο. Είναι προφανές ότι η συμπεριληπτική εκπαίδευση είναι μια οικοσυστημική προσέγγιση και σύμφωνα με την αρχή της συμπερίληψης την εξέλιξη ενός μαθητή δεν μπορούμε να την εξετάσουμε μεμονωμένα αλλά υπό το πρίσμα της συμμετοχής όλων των παραγόντων που διαμορφώνουν το εκπαιδευτικό περιβάλλον. Η συμπερίληψη δεν επικεντρώνεται στα ατομικά προβλήματα αλλά έχει ως αρχή ότι το άτομο είναι ενσωματωμένο σε ένα κοινωνικό και μαθησιακό περιβάλλον και οι όποιες δυσκολίες χρειάζεται να αντιμετωπίζονται αναπόσπαστα από αυτό το πλαίσιο.
Απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να προωθηθεί η συμπεριληπτική εκπαίδευση είναι η σταδιακή αλλαγή νοοτροπίας, η οποία αφορά την διαμόρφωση της συνείδησης της σχολικής κοινότητας.
Εμπόδια Συμπερίληψης
Ένας από τους βασικούς παράγοντες που αποτελεί εμπόδιο στην ανάπτυξη των πρακτικών της συμπερίληψης είναι το αναλυτικό πρόγραμμα το οποίο σε αρκετά διδακτικά αντικείμενα είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένο με αποτέλεσμα να μη μπορεί να ανταποκριθεί το σύνολο των μαθητών. Από την πλευρά του εκπαιδευτικού, τα χρονικά περιθώρια είναι ασφυκτικά προκειμένου να καλυφθεί η διδακτέα ύλη μη έχοντας την απαραίτητη ευελιξία να διαφοροποιήσει κατάλληλα τη διδασκαλία του ώστε να απευθύνεται στις εξατομικευμένες ανάγκες των μαθητών.
Επίσης, ένα άλλος παράγοντας που στέκεται ως εμπόδιο στη προώθηση της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης αφορά τις εξειδικευμένες γνώσεις που ένα αρκετά μεγάλο μέρος των εκπαιδευτικών δεν έχουν ώστε να χειριστούν τα παιδιά που έχουν κριθεί ως να έχουν ειδικές ανάγκες. Σημαντικό ρόλο για αυτό διαδραματίζει και η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών έτσι όπως αυτή προσφέρεται από τα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, τα οποία δεν προετοιμάζουν επαρκώς τον φοιτητή που πρόκειται να εργαστεί σε δομές της εκπαίδευσης για το ενδεχόμενο διδασκαλίας σε μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αρκετοί εκπαιδευτικοί να νιώθουν ανασφαλείς και να έχουν αρνητικές στάσεις απέναντι στη συμπερίληψη.
Επιπρόσθετα, ένας εκ των παραγόντων που εμποδίζουν την ανάπτυξη πρακτικών συμπερίληψης μπορεί να θεωρηθεί και η κουλτούρα της εκάστοτε εκπαιδευτικής μονάδας. Σε πολλές περιπτώσεις η κουλτούρα του σχολείου είναι τέτοια που οδηγεί στον αποκλεισμό ορισμένων μαθητών, ακόμα κι αν κάποιος εκπαιδευτικός έχει την καλή πρόθεση να παρέχει ίσες ευκαιρίες στη μάθηση. Η κουλτούρα του σχολείου επηρεάζει το εκπαιδευτικό έργο και την προώθηση της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης.
Πρακτικές συμπερίληψης
Μια σημαντική πρακτική ώστε να προωθηθεί η συμπεριληπτική εκπαίδευση αφορά την προσαρμογή της διδασκαλίας έτσι ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες όλων των μαθητών. Για να μπορέσει ο εκπαιδευτικός να ανταποκριθεί στις ανάγκες του συνόλου των μαθητών του είναι σημαντικό να προσαρμόσει ανάλογα τη διδασκαλία και να διαφοροποιήσει τους διδακτικούς στόχους ώστε να απευθύνεται σε κάθε μαθητή ξεχωριστά. Η διδασκαλία κρίνεται απαραίτητο να είναι εξατομικευμένη παρέχοντας παράλληλα και ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες, όπου τα παιδιά συνεργάζονται, ανταλλάσσουν απόψεις και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Σύμφωνα με τον Αγγελίδη (2011), η διδασκαλία σε άτυπα περιβάλλοντα μάθησης μπορεί να συνεισφέρει επίσης σημαντικά προς την παροχή πιο συμπεριληπτική εκπαίδευσης. Η μαθησιακή διαδικασία δεν είναι αποκλειστικότητα του σχολείου και δε λαμβάνει χώρα μόνο σε αυτό, αλλά μπορεί να λάβει χώρα και στα διάφορα συγκείμενα με τα οποία οι μαθητές αλληλεπιδρούν στην καθημερινότητά τους. Η συμπερίληψη προωθείται με δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εκτός του παραδοσιακού χώρου του σχολείου, ενθαρρύνει τη συμμετοχή των μαθητών και βοηθάει στη παροχή ίσων ευκαιριών μάθησης. Επιπρόσθετα, δίνεται η δυνατότητα να βοηθηθούν οι μαθητές που αντιμετωπίζουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες κι έχουν μειωμένη συμμετοχή ενισχύοντας την αυτοπεποίθησή τους. Η διδασκαλία σε άτυπα περιβάλλοντα μάθησης δίνει τη δυνατότητα για διαθεματικές προσεγγίσεις, με τους μαθητές να δίνουν λύσεις σε πραγματικά προβλήματα, γεγονός που δε συμβαίνει απαραίτητα στην παραδοσιακή διδασκαλία (Αγγελίδης, 2011).
Τέλος, προκειμένου να προωθηθεί η συμπερίληψη είναι σημαντικό να υπάρχει και η κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή ώστε να δεχθεί την ετερότητα των μαθητών. Για παράδειγμα, για έναν μαθητή με προβλήματα όρασης είναι σημαντικό να έχουν γίνει οι κατάλληλες τροποποιήσεις στο χώρο ώστε να κινείται με ασφάλεια. Όπως επίσης, η ύπαρξη κατάλληλης υποστηρικτικής τεχνολογίας στη σχολική μονάδα ώστε να μπορεί ο μαθητής ισότιμα να έχει πρόσβαση στη γνώση μέσω νέων τεχνολογιών.
Βιβλιογραφία
Αγγελίδης, Π. (2014). Σημειώσεις μαθήματος “Παιδαγωγική της Συμπερίληψης”, Ενότητα 2. Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
Αγγελίδης, Π (2011). Παιδαγωγικές της συμπερίληψης. Εκδόσεις: Διάδραση
Μανώλης Κουρμπετλής
Εκπαιδευτικός Πληροφορικής ΠΕ86, MSc, MEd