Ο όρος «μαθησιακές δυσκολίες» αναφέρεται στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει μία ομάδα ανθρώπων στο γραπτό και προφορικό λόγο (Samuel Kirk, 1962). Συγκεκριμένα, εντοπίζονται προβλήματα στο λόγο, την ομιλία, την ανάγνωση, την γραφή και την αριθμητική. Ειδικοί έχουν κατηγοριοποιήσει τις μαθησιακές δυσκολίες με βάση τον παράγοντα εμφάνισης των δυσκολιών αυτών. Για παράδειγμα, υπάρχουν οι εγγενείς δυσκολίες, που σχετίζονται με δυσκολίες νευρολογικής ή γενετικής φύσεως, και οι εξωγενείς. Στις εξωγενείς αποδίδονται ψυχολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Το παρόν άρθρο εξετάζει το γνωστικό υπόβαθρο των ατόμων αυτών που χρήζουν ειδικής εκπαίδευσης. Δηλαδή, τα ελλείμματα γνωστικού τύπου που εμφανίζονται, εξαιτίας μιας βλάβης στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Αυτό συνεπάγεται επιπτώσεις στην φωνολογικής επίγνωση, αποκωδικοποίηση ή κωδικοποίηση μιας λέξης κτλ. Τι συμβαίνει όμως συγκεκριμένα με την μνήμη; Πως επηρεάζει την εμφάνιση μαθησιακών δυσκολιών;
Βιβλιογραφική ανασκόπηση
Πολλές έρευνες έχουν παρουσιάσει και αναλύσει εκτενώς την συσχέτιση που υπάρχει ανάμεσα στις μαθησιακές δυσκολίες και στην βραχύχρονη ή την εργαζόμενη μνήμη. Η μνήμη διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην επεξεργασία πληροφοριών, στην κατανόηση του λόγου και εν γένει στην πρόκτηση της γνώσης. Εντοπίζοντας δυσκολίες στο επίπεδο της μνήμης στα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες, καταδεικνύεται εμφανώς ο θεμελιώδης παράγοντας εμφάνισής τους.
Σε έρευνες λοιπόν έχει αποδειχθεί πως η επίδοση των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες είναι χαμηλότερη συγκριτικά με παιδιά τυπικής ανάπτυξης σε τεστ αξιολόγησης. Αυτά αφορούσαν την ανάκληση φωνημάτων και ακολουθία ψηφίων, προτάσεων και λέξεων. Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί πως διαφορετικοί τύποι μαθησιακών δυσκολιών σχετίζονται με διαφορετικού είδους γνωστικά ελλείμματα. Ως επί το πλείστον τα άτομα με δυσαριθμησία παρουσιάζουν δυσκολίες στην οπτικοχωρική μνήμη και τα άτομα με δυσλεξία στη φωνολογική. Άλλη έρευνα ανέδειξε την επίδραση της μνήμης στο επίπεδο της αναγνωστικής ευχέρειας. Για παράδειγμα, διαπιστώθηκε πως άτομα με χαμηλό επίπεδο αναγνωστικής ικανότητας δεν απέδωσαν σωστά σε μνημονικά τεστ. Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξαν ερευνητές που έλεγξαν το επίπεδο φωνολογικής επίγνωσης σε παιδιά με Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή.
Μοντέλα Μνήμης
Σύμφωνα με το δομικό μοντέλο με το οποίο ασχολήθηκαν ο Attkison και ο Shiffrin, η μνήμη διακρίνεται σε τρία υποσυστήματα. Ένα από αυτά είναι η αισθητηριακή μνήμη. Εδώ οι πληροφορίες συγκρατούνται για δευτερόλεπτα. Το άτομο επεξεργάζεται μόνο τα επιφανειακά χαρακτηριστικά των ερεθισμάτων. Το άλλο είναι η βραχύχρονη μνήμη. Οι πληροφορίες εδώ συγκρατούνται σε διάρκεια 15-30 δευτερόλεπτα. Η χωρητικότητα είναι περιορισμένη για αυτό και ο αριθμός των ερεθισμάτων που εισχωρούν προσωρινά είναι ελάχιστος, περίπου 7 ερεθίσματα ταυτόχρονα. Το τρίτο είναι η μακρόχρονη μνήμη. Οι πληροφορίες συγκρατούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα και το αξιοσημείωτο είναι πως η χωρητικότητά της είναι απεριόριστη. Οι πληροφορίες μπορεί να είναι αποθηκευμένες στην μακρόχρονη μνήμη χωρίς της συνειδητή επίγνωση του ατόμου.
 |
| πηγη |
Η εργαζόμενη μνήμη έχει θεωρηθεί από τους Baddeley και Hitch (1974) υποσύστημα της βραχύχρονης μνήμης. Αποτελείται από το φωνολογικό κύκλωμα, το οπτικοχωρικό σημειωματάριο και τον κεντρικό επεξεργαστή. Το φωνολογικό κύκλωμα ειδικεύεται στην επεξεργασία και προσωρινή αποθήκευση λεκτικών και ακουστικών πληροφοριών. Το οπτικοχωρικό σημειωματάριο επεξεργάζεται τις οπτικές και χωρικές πληροφορίες. Τέλος ο κεντρικός επεξεργαστής αναλαμβάνει τον συντονισμό και τον έλεγχο των προαναφερθέντων υποσυστημάτων.
Η κατανόηση της λειτουργίας της μνήμης είναι μείζονος σημασίας. Με τον τρόπο αυτό γίνεται εμφανές η επίδραση που έχει η μνήμη στις δυσκολίες μάθησης. Για παράδειγμα, πρόσφατες έρευνες έχουν εξετάσει τη σχέση μεταξύ της οπτικοχωρικής εργαζόμενης μνήμης με τις δεξιότητες ανάγνωσης (Pham & Hasson, 2014) . Έχει εξακριβωθεί πως το εν λόγω υποσύστημα της εργαζόμενης μνήμης έχει σημαντική επίδραση στις αναγνωστικές ικανότητες. Επίσης, ο κεντρικός επεξεργαστής είναι υπεύθυνος για την επεξεργασία σύνθετων λειτουργιών, όπως είναι αυτός της ανάγνωσης και της γραφής. Ακόμη, σχετίζεται με την συγκέντρωση προσοχής. Τα δεδομένα αυτά αποδεικνύουν τον ουσιαστικό και καταλυτικό ρόλο που έχει η μνήμη στις μαθησιακές ικανότητες.
Προτάσεις για την ενίσχυση της μνήμης
Το παιχνίδι μπορεί να αποτελέσει σημαντικό μέσο αποκατάστασης. Μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της μνημονικής ικανότητας. Η δραστηριότητα που προτείνεται οργανώνεται με γνώμονα –εκτός του βασικού στόχου- τη κοινωνική αλληλεπίδραση. Για παράδειγμα, παιδιά μπορούν να ξεκινήσουν αναφέροντας τρία πράγματα που ανήκουν σε μία ομάδα (όπως φρούτα ή λαχανικά). Το επόμενο παιδί συνεχίζει προσπαθώντας να θυμηθεί τα πράγματα που ανέφερε ο προηγούμενος προσθέτοντας τρία ακόμα. Ένα άλλο εξίσου εύκολο παιχνίδι είναι το παιχνίδι με τις κάρτες. Του εμφανίζονται μπροστά κάρτες και αφού τις προσέξει για δευτερόλεπτα, καλείται να πει τι βρίσκεται στη καθεμία. Ακόμη, ο γονιός ή ο εκπαιδευτικός μπορεί να διηγηθεί μία ιστορία. Η ιστορία μπορεί να είναι παραμύθι ή θα μπορούσε να εξιστορείται ένα ιστορικό γεγονός. Κατόπιν, ζητείται από το παιδί να θυμηθεί το όνομα του ήρωα ή μία σημαντική ημερομηνία. Έτσι γίνεται εξάσκηση της ακουστικής επεξεργασίας.
Σε κάθε παιχνίδι είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπ’ όψιν τα ενδιαφέροντα και οι επιθυμίες του παιδιού. Μέσα από τη διασκέδαση και το παιχνίδι ο στόχος επιτυγχάνεται ευκολότερα και καλύτερα. Σαφώς το παιδί δεν έχει γνώση της εκπαίδευσης που εφαρμόζεται. Απλά παίζει. Ας δώσουμε έτσι στο παιδί τη χαρά εκπληρώνοντας παράλληλα τον στόχο μας.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Τσαουσίδου Ευδοκία (2020), Ακουστική εργαζόμενη, βραχύχρονη μνήμη και μαθησιακές δυσκολίες. Πρόγραμμα παρέμβασης. Ανακτήθηκε από: dspace.lib.uom.gr (τελευταία πρόσβαση 15/02/2021)
Πανάρετος Νικόλας (2018), Μνήμη Εργασίας και Δυσαριθμησία. Ανακτήθηκε από: apothesis.eap.gr (τελευταία πρόσβαση 15/02/2021)
Ωραιοπούλου Δήμητρα (2018), Μαθησιακές Δυσκολίες και οπτική βραχύχρονη μνήμη. Ανακτήθηκε από: dspace.lib.uom.gr (τελευταία πρόσβαση 15/02/2021)