 |
| πηγη |
Φωνολογική επίγνωση ή φωνολογική ενημερότητα είναι η ικανότητα των παιδιών να καταλαβαίνουν ότι οι λέξεις αποτελούνται από συλλαβές και φωνήματα και να μπορούν τα στοιχεία αυτά να τα χειρίζονται συνειδητά. Φώνημα είναι η ελάχιστη μονάδα ήχου που έχει τη δυνατότητα να δίνει στο ίδιο περιβάλλον λέξεις με διαφορετική σημασία (π.χ στη κατάληξη –ονος το φώνημα /μ/ μας δίνει τη λέξη μόνος, το φώνημα /τ/ τη λέξη τόνος κ. τ. λ). Τα παιδιά είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουν ότι κάθε ήχος που ακούν στο προφορικό λόγο αναπαριστά ένα γράμμα στο γραπτό λόγο. Για παράδειγμα στη λέξη μήλο έχουμε τέσσερα φωνήματα( /μ/η/λ/ο) που αντιστοιχούν σε τέσσερα γράμματα ( μ, η, λ ,ο).
Έρευνες απέδειξαν (Αϊδίνης, 2006) ότι τα παιδιά του νηπιαγωγείου που γνώριζαν τους ήχους των γραμμάτων και μπορούσαν σε μια λέξη να εντοπίζουν συλλαβές, καταλήξεις και φωνήματα ήταν ικανά να διαβάζουν και να γράφουν απλές λέξεις.
Συνεπώς τα παιδιά με ανεπτυγμένη φωνολογική ενημερότητα διευκολύνονται σημαντικά στην εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής.
Στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου περιλαμβάνεται η κατάκτηση φωνημάτων μέσα από ποικίλα γλωσσικά παιχνίδια, ποιήματα, ιστορίες, αινίγματα, τραγούδια κ.α. Ακόμη σημαντικός στόχος στο νηπιαγωγείο είναι να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά τη σχέση φωνήματος και γραφήματος (ότι κάθε γράμμα έχει σχέση με ένα φώνημα και το αντίστροφο).Αυτό μπορεί να επιτευχθεί για παράδειγμα όταν τα παιδιά εντοπίζουν σε ένα κείμενο λέξεις που ξεκινούν από κάποιο συγκεκριμένο φώνημα. Καθώς φαίνεται τα παιδιά καταφέρνουν να χειρίζονται καλύτερα τις μεγαλύτερες γλωσσικές μονάδες όπως είναι οι λέξεις και οι συλλαβές και αργότερα τις μικρότερες όπως τα φωνήματα ( Τάφα, 2001). Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας πρέπει να εξασκούνται σε όλα τα φωνολογικά στοιχεία της γλώσσας. Έτσι ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα περιλαμβάνει το χωρισμό προτάσεων σε λέξεις, το χωρισμό των λέξεων σε συλλαβές με ασκήσεις αναγνώρισης και χειρισμού συλλαβών, ασκήσεις με ομοιοκαταληξίες και ασκήσεις με φωνήματα. Παρακάτω θα παρουσιαστούν κάποιες γλωσσικές ασκήσεις σε επίπεδο λέξης αρχικά εφόσον φαίνεται ότι η λέξη δυσκολεύει λιγότερο τα παιδιά σε σχέση με τη συλλαβή και το φώνημα. Θα ακολουθήσουν ασκήσεις με ομοιοκαταληξίες. Τις ασκήσεις αυτές μπορείτε να τις πραγματοποιήσετε προφορικά με τα παιδιά εύκολα και γρήγορα.
Πηγές
Αϊδίνης, Α.(2006). Η ανάπτυξη της φωνολογικής ενημερότητας και η σχέση της με την απόκτηση του γραμματισμού. Επιστημονική Επετηρίδα της Ψυχολογικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδος, 4, 17-42.
Τάφα, Ε.(2001). Ανάγνωση και γραφή στην προσχολική εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Γλωσσικές ασκήσεις στο επίπεδο της λέξης
- Η ξεχασμένη λέξη
Επαναλαμβάνουμε μια πρόταση όπου κάθε φορά ξεχνάμε και μια διαφορετική λέξη που πρέπει να εντοπίσουν τα παιδιά. Π.χ. Ο κήπος έχει όμορφα τριαντάφυλλα γίνεται ο κήπος όμορφα έχει…, ο κήπος τριαντάφυλλα έχει…, κήπος έχει όμορφα τριαντάφυλλα, ο κήπος όμορφα τριαντάφυλλα… Μπορούμε να συνεχίσουμε κατά τον ίδιο τρόπο και με άλλες προτάσεις αν δούμε ότι το παιδί δυσκολεύεται να ολοκληρώσει την αρχική πρόταση.
- Παιχνίδι με ραβδάκια
Εκφωνούμε μια πρόταση όπως «Το παιδί παίζει μπάλα στο κήπο» και το παιδί τοποθετεί στο πάτωμα τόσα ραβδάκια όσα και οι λέξεις της πρότασης. Αντί για ραβδάκια μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μαρκαδόρους, ξυλάκια ή ότι άλλο υλικό έχουμε στο σπίτι. Κάθε φορά που βάζει ένα ραβδάκι εκφωνεί τη λέξη που αντιπροσωπεύει. Τα νήπια με αυτή την άσκηση αντιλαμβάνονται τα όρια των λέξεων τα οποία μπορεί κάποιες φορές να τα δυσκολεύουν λόγω της συνεχόμενης ροής του λόγου.
- Σύνθετες λέξεις
Εκφωνούμε λέξεις που όταν χωριστούν σε κομματάκια μας δίνουν καινούργιες λέξεις. Για να ενεργοποιήσουμε το ενδιαφέρον των παιδιών τους λέμε ότι για κάθε λέξη που θα χωρίζουν σωστά θα κερδίζουν ένα πόντο. Στο τέλος μετρούν τους πόντους που συγκέντρωσαν. Μπορούμε ακόμη να τους πούμε να μετρήσουν τις συλλαβές των σύνθετων λέξεων χτυπώντας παλαμάκια ή και μετρώντας δακτυλάκια. 1) τριαντάφυλλα (τριάντα-φύλλα), 2) ασπρόμαυρος ((άσπρος- μαύρος), 3) αγγειοπλάστης (αγγείο-πλάστης), 4) αγριοκέρασο (άγριο- κεράσι), 5) μαχαιροπίρουνο ( μαχαίρι-πιρούνι), 6) ανθόκηπος (άνθος- κήπος), 7) ανθοδοχείο ( άνθος-δοχείο),8) βαρυχειμωνιά (βαρύς- χειμωνιά), 9) βαμβακοκαλλιέργεια (βαμβάκι- καλλιέργεια), 10) βορειοανατολικός (βόρειος-ανατολικός), 11) βουνοκορφή (βουνό- κορφή),12) πασχαλίτσα (Πάσχα- Λίτσα), 13) ανθόμελο (άνθος- μέλι), 14) παραμένω (παρά- μένω), 15) νυχτολούλουδο (νύχτα- λουλούδι).
Γλωσσικές ασκήσεις στο επίπεδο της ομοιοκαταληξίας
- Εντοπισμός ομοιοκαταληξίας με λέξη στόχο
Έχουμε μια λέξη την οποία εκφωνούμε στο παιδί. Στη συνέχεια του λέμε ότι θα του πούμε τρεις άλλες λέξεις και αυτό θα πρέπει να μας επισημάνει ποια λέξη ακούγεται ίδια στο τέλος με την πρώτη.
- μαρούλι χερούλι πιρούνι κεράσι
- πόδι βραχιόλι βόδι πεπόνι
- ψάρι φίδι τίγρης λιοντάρι
- μήλο πακέτο φύλλο φίλος
- ρακέτα γκοφρέτα φανέλα μπάλα
- ψαλίδι γυαλί φίδι κουδούνι
- βάρκα μέρα θάλασσα μάρκα
- καρβέλι κουρέλι πανί κεράσι
- σπίτι χωράφι σπουργίτι κλειδί
- μπλούζα κασέτα καραμούζα ζακέτα
- μέλι χέλι μαχαίρι πιρούνι
- σαλάτα σαρδέλα στόμα πατάτα
- ροδιά γάλα καρυδιά κανάτα
- βιβλίο καπέλο μήλο βραβείο
Μπορεί το παιδί σε κάποιες περιπτώσεις να επικεντρωθεί στη σημασία της λέξης όπως για παράδειγμα στη λέξη μπλούζα και να μας πει ότι ταιριάζει με τη ζακέτα. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να του τονίσουμε ότι μας ενδιαφέρει να ακούγονται οι λέξεις ίδια στο τέλος ανεξάρτητα από την κατηγορία που ανήκουν.
- Παραγωγή ομοιοκαταληξίας
Ξεκινάμε και λέμε στο παιδί ένα ποιηματάκι το οποίο θα συνεχίσει δημιουργώντας ομοιοκαταληξία.
π.χ Εκεί κάτω στο ποτάμι βρήκα χτες ένα…. ( καλάμι ή σαλάμι) Θέλω να φάω μια πατάτα ή αλλιώς μια…. (σαλάτα, ντομάτα) Ακόμη μπορούμε να τους δώσουμε δύο ομοιοκατάληκτες λέξεις όπως αστέρι και χέρι και να φτιάξουν με αυτές ένα μικρό ποιηματάκι Για παράδειγμα: Όταν είδα το αστέρι σήκωσα ψηλά το χέρι. Τα παιδιά μπορούν να σκεφτούν και άλλα αστεία ποιηματάκια αρκεί να τα ενθαρρύνουμε και να τα κατευθύνουμε προς αυτό το στόχο.
Σε επόμενη ανάρτηση θα ακολουθήσουν γλωσσικές ασκήσεις σε επίπεδο συλλαβής και φωνημάτων.
Αφού διαβάσετε τα όμορφα παραμύθια από την ψηφιακή βιβλιοθήκη που σας έφτιαξε η κυρία Γεωργία αναζητήστε λέξεις που κάνουν ομοιοκαταληξίες. Σίγουρα σε κάποια από αυτά θα βρείτε πολλές!
Σας εύχομαι καλό μήνα! Καλές εξορμήσεις τώρα που έχει καλό καιρό και καλές γλωσσικές εξασκήσεις!
(Επιμέλεια : Ερατώ Δρακονταειδή)