 |
| πηγη |
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι με το που θα φύγουν από το πατρικό τους σπίτι, όλα τα προβλήματα και οι δυσκολίες που αντιμετώπιζαν θα εξαφανιστούν. Πολλοί αντιλαμβάνονται αντιθέτως, ότι ακόμα κι αν φύγουν από την οικογένειά τους, παρόμοια προβλήματα και ίδιες συμπεριφορικές συνήθειες θα τους ακολουθούν και μετά. Σε έναν ιδανικό κόσμο, τα παιδιά θα πρέπει να μεγαλώνουν σε μια οικογένεια που τους κάνει να αισθάνονται άξια και ευτυχισμένα, σε μια οικογένεια όπου οι βιολογικές, μαθησιακές και συναισθηματικές ανάγκες καλύπτονται σε τέτοιο βαθμό που τα παιδιά μπορούν να αναδείξουν τα χαρίσματα, τις ικανότητες και τα ταλέντα τους. Σε μια οικογένεια όπου μπορούν να μιλήσουν ανοιχτά χωρίς αρνητική κριτική και φόβο. Σε μια οικογένεια που υποστηρίζει και ενισχύει το διάλογο και τις υγιείς ψυχικές στάσεις. Σε τέτοιες οικογένειες τα παιδιά μεγαλώνουν και γίνονται υγιείς και σταθεροί ενήλικες, συναισθηματικά επαρκείς και ικανοποιημένοι με τον εαυτό τους.
Στην αντίθετη περίπτωση, τα παιδιά που μεγαλώνουν σε δυσλειτουργικά οικογενειακά περιβάλλοντα, μεγαλώνουν και γίνονται φοβισμένοι ενήλικες, δυστυχισμένοι, άβουλοι, με χαμηλό δείκτη αυτοεκτίμησης και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μεταφέρουν αυτά που ανεπαρκώς τους δίδαξαν οι γονείς τους στα δικά τους παιδιά.
Σε ποιες οικογένειες αναφέρεται η ψυχολογία όταν χρησιμοποιεί τον όρο «δυσλειτουργικές»; Είναι οι οικογένειες όπου
- Ένας ή και οι δυο γονείς είναι εξαρτημένοι από ναρκωτικές ουσίες / τζόγο
- Ένας ή και οι δυο γονείς είναι θύματα ή θύτες ενδοοικογενειακής βίας. Εδώ ανήκουν και οι οικογένειες των οποίων τα μέλη ζουν υπό τη συνεχή απειλή βίας και υπάρχει έντονος εκφοβισμός από το ένα μέλος προς το άλλο
- Ένας ή και οι δυο γονείς κακοποιούν ή και παραμελούν τα ανήλικα μέλη
- Ένας ή και οι δυο γονείς εκθέτουν τα ανήλικα μέλη της οικογένειας σε γονεοποιημένο ρόλο πχ η μικρή κόρη είναι η νοσοκόμα της άρρωστης μαμάς και δεν της επιτρέπεται να πάει σχολείο
- Ένας ή και οι δυο γονείς απειλούν τα ανήλικα μέλη με απομάκρυνση βασικών αναγκών πχ στέρηση φαγητού ή στέρηση καθαρών ρούχων ή τα παιδιά φοράνε μικρότερο νούμερο παπούτσια γιατί οι γονείς τιμωρητικά δεν τους αγοράζουν άλλα
- Ένας ή και οι δυο γονείς επιβάλλουν αυστηρές θρησκευτικές, πολιτικές, προσωπικές στάσεις / απόψεις οι οποίες καθηλώνουν τα μέλη της οικογένειας και τους στερούν την κοινωνικοποίηση, την ελευθερία του λόγου, την αυτονομία και την ανεξαρτησία της εμπειρίας και της γνώσης
Υπάρχει διαφοροποίηση στην ένταση και στη συχνότητα που οι πιο πάνω δυσλειτουργίες εμφανίζονται σε κάθε οικογένεια και το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο όταν δυσλειτουργικές συμπεριφορές είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Η επίδραση αυτών των δυσλειτουργικών συμπεριφορών είναι μεγάλη κυρίως στα ανήλικα μέλη επειδή
- Τα παιδιά καλούνται να πάρουν το μέρος του ενός γονιού, να συμμαχήσουν με τον έναν γονιό έναντι του άλλου
- Τα παιδιά λαμβάνουν διπλά και συχνά αντικρουόμενα μηνύματα και πολλές φορές άλλα λέγονται και άλλα γίνονται με αποτέλεσμα τα παιδιά να μην ξέρουν ποια η είναι η αλήθεια και ποια δεν είναι
- Τα παιδιά μπορεί να παραμελούνται αφού οι ενήλικες ασχολούνται με τα δικά τους προβλήματα
- Οι γονείς μπορεί να φτάνουν στα άκρα και τη μια να είναι προστατευτικοί ενώ την άλλη αδιάφοροι, τη μια να είναι επικριτικοί και την άλλη να μην έχουν άποψη ή γνώμη για τα πεπραγμένα, τη μια να είναι πειθαρχημένοι και να βάζουν όρια και κανόνες και την άλλη να μην τους εφαρμόζουν – η πλήρης σύγχυση
- Τα παιδιά μπορεί να μην είναι ισότιμα και οι γονείς να δείχνουν την προτίμησή τους απέναντι στο ένα παιδί και όχι στο άλλο, ανάλογα με την περίσταση και τα συμφέροντα των ίδιων των γονιών
- Τα παιδιά μπορεί να απομονώνονται από φίλους και συγγενείς για να μην μιλήσουν και πουν αυτά που συμβαίνουν στην οικογένειά τους – οι γονείς φοβούνται να μην εκτεθούν στην γειτονιά, στην κοινότητα ή και στους υπόλοιπους συγγενείς και αποκόπτουν κάθε μορφή επικοινωνίας
- Σε πολύ ακραίες καταστάσεις δυσλειτουργίας, υπάρχουν παιδιά που είναι εκτεθειμένα στα ναρκωτικά, στην πορνεία, στη βία, παιδιά που είναι κλειδωμένα στο σπίτι και δεν πηγαίνουν καν στο σχολείο για να μην αποκαλυφθούν τα μυστικά της οικογένειας
- Τα παιδιά είναι εκτεθειμένα σε κάθε μορφή βίας
Μεγαλώνοντας σε μια δυσλειτουργική οικογένεια, τα παιδιά γίνονται ενήλικες που δεν εμπιστεύονται τον κόσμο. Ενήλικες που δύσκολα δημιουργούν υγιείς σχέσεις. Ενήλικες που δεν πιστεύουν στον εαυτό τους. Ενήλικες που ερμηνεύουν τον κόσμο με άλλον, αλλοιωμένο τρόπο, δικαιολογώντας και «κανονικοποιώντας» τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές πχ «δεν έτρωγα πολύ ξύλο, αυτό δεν ήταν κακοποίηση, απλά προσπαθούσε να γίνω καλός άνθρωπος» ή «ο μπαμπάς δεν ήταν βίαιος, έτσι ήταν ο χαρακτήρας του» ή «η μαμά δεν ήταν αλκοολική, αγαπούσε πολύ την μπύρα και ήταν χαρούμενη όταν έπινε λίγο παραπάνω». Το να δικαιολογείς βίαιες και λανθασμένες συμπεριφορές, σε κάνει λιγότερο υπεύθυνο για αυτές και οι τύψεις και οι ενοχές που σε κατακλύζουν, είναι πιο υποφερτές. Σίγουρα τα παιδιά που μεγαλώνουν σε δυσλειτουργικές οικογένειες ξέρουν ότι αυτό δεν είναι «σωστό» ούτε «φυσιολογικό». Φαίνεται όμως ότι για να επιβιώσουν και για να συνεχίσουν να ζουν, αναπτύσσουν άλλους μηχανισμούς άμυνας και προστασίας του εαυτού και φαίνονται λιγότερο ευάλωτα σε μια προσπάθεια αυτο-ρύθμισης και αυτο-συντήρησης.
Πολλά παιδιά που μεγαλώνουν σε δυσλειτουργικές οικογένειες περιμένουν «το πράσινο φως» της αλλαγής από τους ίδιους τους προβληματικούς γονείς τους. Φοβούνται να αλλάξουν το ο,τιδήποτε γιατί δεν ξέρουν πώς θα αντιδράσουν οι γονείς τους και πολλές φορές το γνωστό είναι πιο ασφαλές από το άγνωστο. Από την άλλη, οι γονείς σε τέτοιες οικογένειες, δεν θέλουν να δουν αλλαγές κυρίως από τα παιδιά τους γιατί και οι ίδιοι δεν είναι σίγουροι για το αποτέλεσμα ή δεν γνωρίζουν την ζωή αλλιώς. Άρα τόσο τα παιδιά όσο και οι γονείς φαίνεται πως έχουν «βολευτεί» μέσα σε έναν φαύλο κύκλο παθολογικών σχέσεων και αρνητικών συμπεριφορών και δεν ξέρουν / δεν θέλουν / δεν μπορούν να βγουν από αυτόν.
Όταν τα παιδιά γίνουν ενήλικες και αναγνωρίσουν τα βιώματα και τα ψυχικά τραύματά τους ως ανεπιθύμητα πλέον, θα μπορέσουν να κάνουν βήματα αλλαγής. Οι ενήλικες που μεγάλωσαν σε δυσλειτουργικές οικογένειες
- Σταματούν να ψάχνουν την τελειότητα, σταματούν να προσπαθούν να κάνουν τους γονείς τους τέλειους
- Σταματούν να προσπαθούν να αλλάξουν τους άλλους, αντιλαμβάνονται ότι τον μόνο που μπορούν να αλλάξουν είναι τον εαυτό τους
- Αναγνωρίζουν ότι δεν μπορούν να ξεχάσουν, οι αναμνήσεις θα τους ακολουθούν όλη τους την ζωή και μαθαίνουν να ζουν με αυτές
- Μαθαίνουν να βάζουν όρια στις σχέσεις με τα άλλα μέλη της οικογένειας – αν δεν θέλεις να επισκεφτείς τη μητέρα σου, μην το κάνεις τώρα, περίμενε μια πιο κατάλληλη στιγμή
- Μαθαίνουν να μην υποκύπτουν σε κοινωνικές εντολές και κοινωνικά στερεότυπα («δεν είσαι καλός γιός, πότε πήγες να δεις τον πατέρα σου για τελευταία φορά;» ή «να μείνει μαζί σου η αδερφή σου, δεν έχει δουλειά και δεν τα βγάζει πέρα, αν δεν την φροντίσεις εσύ, ποιος θα την φροντίσει;» κλπ)
- Μαθαίνουν να παίρνουν την ευθύνη για την αλλαγή που θέλουν οι άλλοι να δουν σε αυτούς, μαθαίνουν να παίρνουν την ευθύνη των λόγων και των πράξεων τους
Εύκολα τα λέμε αλλά δύσκολα γίνονται. Η κοινωνία και οι θεσμοί της δεν αφήνουν τα παιδιά να ξεφύγουν εύκολα από άγραφους κανόνες και δυσλειτουργικά κατεστημένα. Όσο κι αν πιστεύουμε ότι οι νεότερες γενιές αποτελούνται από μορφωμένα, αυτόνομα και ανεξάρτητα άτομα, η διαφοροποίηση του εαυτού από την οικογένεια χρήζει θεραπευτικής παρέμβασης από ειδικούς ψυχικής υγείας και απαιτεί επένδυση του ατόμου σε χρόνο, χρήμα και ψυχική ευελιξία.
ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ-ΠΑΥΛΟΥ PhD
*Λειτουργός Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας / ΥΠΠΑΝ