 |
| ΠΗΓΗ |
Εδώ και αιώνες, η κακία θεωρείται ότι ανήκει στην
αρμοδιότητα της θρησκείας. Για να χαρακτηριστεί κακή μια πράξη πρέπει να είναι
σαφώς λανθασμένη και το άτομο που προβαίνει σ' αυτήν να έχει πλήρη επίγνωση της
βλαβερότητάς της. Στο βιβλίο «Zero Degrees of Empathy» («Μηδέν βαθμοί
ενσυναίσθησης»), ο ψυχολόγος και ψυχίατρος Σάιμον Μπάρον-Κοέν υποστηρίζει ότι μπορεί να εξηγηθεί επιστημονικά το γιατί
κάποιοι άνθρωποι ενεργούν με τρόπο που φαίνεται κακός. Πιστεύει ότι είναι
άρρωστοι και ότι μπορούν να αντιμετωπιστούν θεραπευτικά.
Το παρελθόν έχει προσφέρει όλων των ειδών τις δύσοσμες
θεωρίες για την ανθρώπινη συμπεριφορά, οι οποίες έχουν εισαχθεί στην ιατρική
επικράτεια με ολέθρια αποτελέσματα. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, την ευγονική
στείρωση διάφορων «ανεπιθύμητων» κοινωνικών ομάδων. Ωστόσο, ο Σ. Μπάρον-Κοέν
είναι φιλελεύθερος και τα επιχειρήματά του αξίζουν προσοχής.
- Μπορεί ένα παιδί να γεννηθεί κακό; ΄Η μήπως ο λανθασμένος τρόπος ανατροφής εξηγεί γιατί το αγγελούδι γίνεται μεγαλώνοντας κακοποιό στοιχείο; Υπάρχει ένας συνδυασμός βιολογίας και ανατροφής στην εξήγηση των κακών πράξεων των ατόμων. Παρότι αναγνωρίζεται ότι υπάρχει μια γενετική βάση (οι άντρες, για παράδειγμα, είναι πολύ πιο πιθανό να συμπεριφερθούν με σκληρότητα), ο συγγραφέας σημειώνει ότι «τα γονίδια δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνα για ένα υψηλού επιπέδου οικοδόμημα, όπως η ενσυναίσθηση. Τα γονίδια απλώς κωδικοποιούν τυφλά την παραγωγή πρωτεϊνών, αγνοώντας ανέμελα τις μακροπρόθεσμες συνέπειές τους».
Ενσυναίσθηση
Η ενσυναίσθηση -η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε και να
ανταποκρινόμαστε στις ανάγκες ή τις δυσκολίες των συνανθρώπων μας (να
αντιληφθείς, για παράδειγμα, ότι ένας άγνωστος που παλεύει να κλείσει τη
βαλίτσα του που άνοιξε ξαφνικά δεν βρίσκεται μόνο σε δύσκολη θέση αλλά
χρειάζεται και βοήθεια την οποία εσύ, εκτός κι αν βρίσκεσαι σε αδυναμία,
μπορείς και πρέπει να δώσεις) - θεωρεί ότι μόνο εκείνοι που έχουν τη δυνατότητα
να συναισθανθούν τον συνάνθρωπό τους (και να φερθούν με τρόπο που δείχνει φροντίδα
για την κατάστασή του) μπορούν να ελπίζουν ότι θα ζήσουν χωρίς κακοήθεια.
Η σκληρότητα
προέρχεται από την αδυναμία να συμπονέσει κανείς τους άλλους, είτε μέσα από την
αδιαφορία είτε αγνοώντας ηθελημένα τον πόνο τους. Σε μερικούς ανθρώπους η ενσυναίσθηση λείπει μονίμως,
άλλοι τη «σβήνουν» όταν είναι κουρασμένοι, αγχωμένοι ή ανυπόμονοι (όταν π. χ.
μιλάς άσχημα στο παιδί σου επειδή θέλει να παίξει την ώρα που εσύ θέλεις να
ησυχάσεις) και αισθάνονται μετανιωμένοι για τα σκληρά λόγια τους όταν η
ενσυναίσθησή τους επιστρέφει.
Εκείνοι που το μυαλό τους ποτέ δεν λαμβάνει υπόψη τον
συνταξιδιώτη τους δεν είναι κακοί αλλά ανάπηροι, υποστηρίζει ο Σ. Μπάιρον-Κοέν.
Για μερικούς υπάρχει μια γενετική εξήγηση του γιατί κρίσιμα τμήματα του
εγκεφάλου τους παραμένουν ανενεργά όταν άλλοι άνθρωποι υποφέρουν. Για άλλους, η
δραστηριότητα σε αυτές τις περιοχές του εγκεφάλου έχει κατασταλεί εξαιτίας
φρικτών εμπειριών κατά την παιδική ηλικία.
Ο συγγραφέας φέρνει ως παράδειγμα τους δικούς του
γονείς, οι οποίοι του χάρισαν ένα «πολύτιμο εσωτερικό δώρο» - έναν βαθμό
αυτοπεποίθησης και αυτάρκειας που πιστεύει πως είναι ζωτικές για την ανάπτυξη
της ενσυναίσθησης. Τα παιδιά μαθαίνουν να νοιάζονται για τις σκέψεις των άλλων
ανθρώπων μόνον όταν το μυαλό εκείνων οι οποίοι τα φροντίζουν είναι ασφαλής
τόπος για να μπουν. Ενα παιδί που η μητέρα του εύχεται να μην το είχε γεννήσει
δεν θέλει να αντιληφθεί αυτή τη σκέψη, με συνέπεια να μην αναπτύξει την
ενσυναίσθησή του.
- Υπάρχει μια βασική εξήγηση για όλες τις περιπτώσεις ανεπαρκούς ικανότητας ενσυναίσθησης; Όχι. Η λειτουργία του εγκεφάλου είναι περίπλοκη, υπάρχουν πλήθος διαφορετικοί τύποι προσωπικότητας και όλες οι κατηγοριοποιήσεις κινδυνεύουν από ανεπάρκεια.
- Είναι εφικτό να θεραπεύσουμε το κακό; Αυτό είναι ένα πολύ πιο ενδιαφέρον ερώτημα το οποίο ο Σ. Μπάρον-Κόεν αναγνωρίζει. Προτείνει ότι η κοινωνία πρέπει να έχει ενσυναίσθηση για εκείνους που τη στερούνται και ότι αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να έχουν θεραπευτική αγωγή: μια δόση της ορμόνης οξυτοκίνη, για παράδειγμα, μπορεί να έχει καλό αποτέλεσμα. Το αν είναι σωστό να θεραπεύεται κάποιος για κάτι που δεν θεωρείται ακόμα αρρώστια, παραμένει αναπάντητο.
The Economist
SIMON BARON-COHEN
Zero Degrees of Empathy: A new
theory of human cruelty
εκδ. Allen Lane, σελ. 190