Μαρκάκης Εμμανουήλ ε.τ Πάρεδρος Ειδικής Αγωγής τ.Π.Ι.
Με το πέρασμα των χρόνων τα παραδοσιακά τεστ με νόρμες δέχθηκαν αυστηρή κριτική.Στη 10/τία του 70 και του 80 η κριτική επικεντρώθηκε στην έλλειψη αξιοπιστίας των τεστ λόγω του μικρού δείγματος στάθμισης που κριθηκε ότι δεν ήταν αντιπροσωπευτικό. Οι κατασκευαστές των τεστ επίσης επικρίθηκαν για την έλλειψη θεωρητικής στήριξης και εμπειρικής έρευνας. Στα τελευταία χρόνια ενώ αυξήθηκε ο δείκτης αξιοπιστίας, η εγκυρότητά τους αμφισβητείται.
Μια δεύτερη περιοχή κριτικής είναι ότι τα παραδοσιακά τεστ εκτιμούν τις αντιληπτικές ή τις νοητικές διεργασίες χωρίς να δίδουν υποδείξεις για εκπαιδευτικές εφαρμογές. Η κριτική που ασκείται σήμερα είναι ότι λείπει από τα τεστ η αυθεντικότητα και οι υποδείξεις στον εκπαιδευτικό να εφαρμόσουν εκπαιδευτικά προγράμματα. Για τους λόγους αυτούς σήμερα προτείνεται η λειτουργική εκτίμηση που ερευνά τη μαθησιακή συμπεριφορά του μαθητή που μπορεί να πραγματοποιηθεί με τρεις τρόπους:
α) Παρατήρηση και εκτίμηση του μαθησιακού περιβάλλοντος ή αλλιώς οικολογική εκτίμηση
β) Αξιολόγηση με βάση τα αναλυτικά προγράμματα
γ) Ανάλυση των εργασιών του μαθητή.
1. Οικολογική αξιολόγηση Η μάθηση βασίζεται στην αλληλεπίδραση μαθητή και περιβάλλοντος.Με λίστες και κλίμακες μπορούμε να αξιολογήσουμε το μαθησιακό περιβάλλον του μαθητή σε μεταβλητές όπως: υλικοτεχνική υποδομή, διδακτικές μέθοδοι, εξατομίκευση-ομαδοποίηση ,υποστήριξη με επαναλήψεις και εμπεδωτικές εργασίες.
2. Αξιολόγηση με βάση το αναλυτικό πρόγραμμα Ο τρόπος αυτός αξιολόγησης είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στους εκπαιδευτικούς τα τελευταία χρόνια..Το πρώτο βήμα είναι να να προδιορισθεί το περιεχόμενο του αναλυτικού προγράμματος κατά γνωστική περιοχή.Το δεύτερο βήμα είναι η ανάλυση των στόχων του Α.Π. σε συμπεριφοριστικούς στόχους και το τρίτο βήμα είναι η εφαρμογή με ημερήσια εκπαιδευτικά προγράμματα με τα οποία αξιολογείται και καταγράφεται η πρόοδος του μαθητή..
3. Αξιολόγηση με βάση τις εργασίες του μαθητή (Portfolio assessment)
Η εκτίμηση αυτή αφορά στην κατά περίπτωση εξέταση (case study) του μαθητή που περιλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία: α) Καταγραφή της συμπεριφοράς του μαθητή με λίστες παρατήρησης της συμπεριφοράς ,καταγραφή ανέκδοτου, κοινωνιογράμματα β) Καταγραφή της μαθησιακής εξέλιξης με βάση τις μαθησιακές λίστες,τα δείγματα εργασιών, τις καταγραφές με μαγνητόφωνο,βίντεο, φωτογραφίες. Καθώς και καταγραφές των μαθησιακών δεξιοτήτων και του μαθησιακού στύλ γ) Καταγραφή γλωσσικών και πολιτιστικών στοιχείων με συνεντεύξεις γονέων, κοινωνικού λειτουργού,λογοθεραπευτή. Το βασικό πλεονέκτημα του είδους αυτού της αξιολόγησης είναι ότι παρέχει μια εξελικτική εικόνα του μαθητή.
Οι παραπάνω τρόποι διαγνωστικής αξιολόγησης του μαθητή μπορούν να συνδυασθούν με τις μετρήσεις που προκύπτουν από το περιεχόμενο των διαγνωστικών τεστ που αναφέρονται στις ακαδημαϊκές γνώσεις και στις γνωστικές λειτουργίες.
Α΄ Περιοχή ακαδημαϊκών γνώσεων.
1. Προφορικός λόγος : Receptive: Λεξιλόγιο, ακρόαση με κατανόηση Expressive: Άρθρωση,μορφολόγία,σύνταξη,σημασιολογικό,πραγματικό
2. Γραπτός λόγος: Ανάγνωση:Αποκωδικοποίηση:φωνολογικό, οπτικό λεξιλόγιο, ανάγνωση παραγράφου.Κατανόηση: Φωνακτή ανάγνωση,σιωπηρή ανάγνωση, ακρόαση ανάγνωσης, κατανόηση ενοτήτων. Γραφή: όρθια-πλάγια γραφή. Γραπτή έκφραση:ευχέρεια, σύνταξη, δόμηση, περιεχόμενο.Ορθογραφία: θεματική, καταληκτική.
3. Μαθηματικά: Οι 4 βασικές πράξεις:Πρόσθεση,αφαίρεση, πολλαπλασιασμός,διαίρεση σχετικά προφορικά και γραπτά προβλήματα.
Β΄ Περιοχή γνωστικών λειτουργιών
Α) Αισθητηριακά κανάλια: Ακουστικό, οπτικό, κιναισθητικό
Β) Γνωστικές διαδικασίες: Αντίληψη: Αρχική εισδοχή-αρχική οργάνωση β) σύνδεση των νέων πληροφοριών με τις προϋπάρχουσες γ) Μνήμη: βραχυπρόθεσμη και μνήμη ακολουθιών. Έκφραση: Προφορική, γραπτή, ψυχοκινητική.
ΟΠΤΙΚΟ ΚΑΝΑΛΙ
- Οπτική αντίληψη: ITPA Ταύτιση σε μία από τις 4 εικόνες
- Οπτική σύνδεση: Σύνδεση σχετικών εικόνων π.χ κάλτσες –παπούτσια ,σφυρί-καρφί
- Οπτικό κλείσιμο: Ολοκλήρωση ημιτελών ιχνογραφημάτων
- Οπτική μνήμη: Αναπαραγωγή σειράς συμβόλων, γραμμάτων, γεωμετρικών σχημάτων, εικόνων προφορικά ή γραπτά
- Διάκριση μορφής-φόντου σε συνθέσεις γεωμετρικών σχημάτων. Frostig
- Διατήρηση της έννοιας του σχήματος αναξάρτητα από την τοποθέτησή του
- Αντίληψη θέσεων χώρου με σχήματα και τελείες.
- Οπτικός εντοπισμός λεπτομερειών σε εικόνες
- Αντίληψη φόρμας: Αντιγραφή γεωμετρικών σχημάτων
- Οπτικές διακρίσεις,σε λέξεις: π.χ.ανακτεμένα γράμματα σε λέξεις
- Οπτικό/κινητική ολοκλήρωση με αντιγραφές σχεδίων
- Οπτικο/κινητική ταχύτητα με αντιγραφή σχεδίων
- Οπτικοποίηση χώρου: εντοπισμός ενσφηνωμάτων.
- Ακουστική αντίληψη προφορικού λόγου: απάντηση σε ερωτήσεις
- Ακουστική σύνδεση σε προφορικές αναλογίες π.χ κάθομαι στην... κοιμάμαι στο..
- Γραμματική αναλογία π.χ ενικός πληθυντικός ονομάτων ρημάτων
- Ακουστική μνήμη: απόκριση σε σειρές αριθμών
- Ακουστική κλείσιμο:Προφορική ολοκλήρωση ημιτελών λέξεων π.χ.αερο..
- Κατανόηση ιστορίας
- ‘Εκφραση με κινήσεις: Μίμηση ενεργειών π.χ δείξε μου τι κάνεις μέ ένα πριόνι
- Οπτικο-κινητικός συντονισμός: Λαβύρινθοι
Παρατήρηση εικόνας-γραπτή περιγραφή., γνώση αλφαβήτου,τονισμός, περίληψη,ορθογραφία, έκθεση.,αντιγραφή από βιβλίο,αντιγραφή από τον πίνακα
ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
Ακρόαση ,ομιλία, κατανόηση ιστορίας,
ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ
Ισορροπία/στάση σώματος: Βάδισμα σε δοκό, αναπήδηση στο ένα πόδι
Εικόνα του σώματος:Αναγνώριση μερών του σώματος ,Μίμηση κινήσεων: παρατήρηση-εκτέλεση κίνησης .Πέρασμα πάνω από-κάτω από –γύρω από θρανίο,καρέκλα, ανασήκωση κορμού ,άνω και κάτω άκρων από ύπτια θέση
Εκτέλεση ρυθμικών κινήσεων.
Οπτικοκινητικές δραστηριότητες: Γραφικές κινήσεις με κιμωλία στον πίνακα
ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
Μαθηματικά: Επίπεδα ετοιμότητας στις 4 πράξεις, κλάσματα, δεκαδικοί, προβλήματα
Μαθηματική σκέψη,μαθηματικές πράξεις, μαθηματικό λεξιλόγιο. Βασικές έννοιες, αριθμητικές πράξεις, εφαρμογές:μετρήσεις,χρόνος-χρήμα,υπολογισμοί,
ΓΛΩΣΣΑ
Ανάγνωση: Ετοιμότητα: ονομασία γραμμάτων, ταύτιση λέξεων. Συμπλήρωση λέξεων που λείπουν σε ένα κείμενο Παράθεση παραγράφων προοδευτικής δυσκολίας., καταγραφή αναγνωστικών λαθών.
Ορθογραφία με υπαγόρευση
Γραφή Αξιολόγηση έκθεσης: Περιεχόμενο, οργάνωση, λεξιλόγιο, δομή προτάσεων, παρουσίαση
ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ
Προαπαιτούμενες γνώσεις για ανάγνωση,γραφή,αριθμητική.Συντονισμός των κινήσεων λεπτής κινητικότητας:με αντιγραφή σχεδίων, Μαθημ. Έννοιες: σχήματα,μέτρηση,αριθμός,ένωση συνόλων
ΜΝΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ
Γλωσσική μνήμη, αριθμητική μνήμη,μνήμη προτάσεων, μνήμη ιστοριών,οπτική μνήμη, μνήμη σχεδίων, μν.ήμη εικόνων, οπτικο-κινητική μνήμη ο μαθητής βλέπει πρώτα και μετά γράφει από μνήμης μια λέξη, ακουστική – κιναισθητική μνήμη ο μαθητής ακούει και μετά γράφει τη λέξη
ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΟΜΙΛΙΑΣ
Η πρωταρχική γλώσσα είναι ο προφορικός λόγος.Το δευτερεύον γλωσσικό σύστημα είναι η γραφή. Οι δυσκολίες στο δευτερεύον σύστημα οφείλονται σε μεγάλο μέρος στις δυσκολίες του προφορικού λόγου.
Η πλήρης διάγνωση της ομιλίας και της Γλώσσας περιλαμβάνει 1. Φωνολογία δηλ το φωνητικό σύστημα από το οποίο αποτελείται η γλώσσα. 2. Μορφολογία. Μορφήματα είναι οι κικρότερες μονάδες της γλώσσας που έχουν νόημα. Έτσι μπορεί να είναι μονοσύλλαβες λέξεις ή καταλήξεις ονομάτων και ρημάτων. 3. Συνταξη. Είναι το γραμματικό μέρος της γλώσσας, το σύστημα τοποθέτησης των λέξεων ώστε να έχουν νόημα. 4. Το σημασιολογικό που έχει σχέση με την κατανόηση του λεξιλογίου και με το νόημα των προτάσεων και των παραγράφων. 5. Το πραγματολογικό περιλαμβάνει τη χρήση της γλώσσας με χαρακτηριστικά όπως ο διάλογος η τήρηση του πλαισίου ενός θέματος.
ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ
Αναγνώριση και έκφραση: ετικέτας, κατηγορίας, χαρακτηριστικού,λειτουργίας,ορισμού
RECEPTIVE-EXPRESSIVE LANGUAGE
PPVT for receptive language: ο εξεταστής λέει τη λέξη, ο εξεταζόμενος δείχνει την εικόνα.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Συσχετισμοί: αποκλεισμός λέξης που δεν ταιριάζει.Συνώνυμα, αντίθετα, ορισμός
ΑΔΡΗ ΚΑΙ ΛΕΠΤΗ ΚΙΝΗΤΙΚOΤΗΤΑ
- Η ανάπτυξη της αδρής και της λεπτής κινητικότητας συνδέεται με την ανεξαρτησία των κινήσεων και την ανάπτυξη της κοινωνικότητας
- Αδρή κινητικότητα: Ταχύτητα τρεξίματος, ισορροπία στατική και ισορροπία βαδίσματος σε ευθεία γραμμή.
- Ετερόπλευρος συντονισμός άνω και κάτω άκρων.
- Δύναμη άνω και κάτω άκρων,υπογαστρίου
- Συντονισμός άνω άκρων με ακριβείς κινήσεις όπως το πέταγμα και το πιάσιμο της μπάλλας, με δείξιμο της μύτης του αυτιού
- Λεπτές κινήσεις όπως πιάσιμο μολυβιού που πέφτει
- Οπτικός/κινητικός συντονισμός: κόψιμο με ψαλίδι, αντιγραφή σχεδίων, λαβύρινθοι
- Ταχύτητα χεριού με δοκιμασίες όπως πέρασμα χανδρών, γρήγορες γραμμές και τελείες
- Αισθητηριακές και κινητικές δεξιότητες:Κιναισθησία, διάκριση δακτύλων,
- Έλεγχος νυσταγμού μετά από παρατήρηση περιστρεφομένου αντικειμένου.
- Μίμηση στάσεων του σώματος και των άκρων.
- Επανάληψη κινήσεων κατασκευής ή σύνθεσης αντικειμένου.
- Ακρίβεια κινήσεων με το ένα και το άλλο χέρι.
- Μίμηση επαναληπτικών κινήσεων του χεριού με κτυπήματα
- Εκτέλεση πράξεων με εντολές.
- Αναγνώριση δακτύλων του χεριού.
- Έλεγχος γραφαισθησίας. Με κλειστά μάτια και με κατεύθυνση του χεριού γράφει στον πίνακα ένα σχήμα και στη συνέχεια το γράφει μόνος του.
- Εντοπισμός αισθητηριακού ερεθίσματος. Χωρίε να βλέπει το παιδί αγγίζουμε με τη μύτη του μολυβιού ένα σημείο του χεριού και μετά ζητάμε να το εντοπίσει.
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα
1) Έλλειψη προσοχής που εκδηλώνεται με απροσεξίες,αδυναμία τήρησης κανόνων στο παιγνίδι και στην εργασία του, φαίνετται σαν να μήν ακούει, δεν τελειώνει τη δουλειά του, έλλειψη οργάνωσης, συνήθως χάνει τα πράγματά του.,αποσπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα. Ξεχνά τις υποχρεώσεις του
2) Υπερκινητικότητα: Κουνά τα χέρια ή τα πόδια όταν κάθεται, αλλάζει συχνά κάθισμα, τριγυρνά άσκοπα ή σκαρφαλώνει επικίνδυνα, δυσκολεύεται να παίξει με άλλους ή και μόνο του, δείχνει σαν να βρίσκεται υπ’ατμόν να φύγει, συχνά μιλά υπερβολικά
3) Παρώθητική συμπεριφορά. Απαντά χωρίς να του δοθεί ο λόγος,δεν περιμένει τη σειρά του, συχνά διακόπτει τη δραστηριότητα ή το παιχνίδι των άλλων
Η διαγνωστική διαδικασία περιλαμβάνει: Συνέντευξη με τους γονείς, ιατρική εξέταση και διάγνωση μέσω συμπεριφοριστικών κλιμάκων
ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Η μελέτη της νευρολογικής βάσης της συμπεριφοράς στις περιπτώσεις ελάχισης εγκεφαλικής δυσλειτουργίας, ελλεμματικής προσοχής, επιληπτικών κρίσεων και τραυμάτων εγκεφάλου ερμηνεύει δυσκολίες στη γλώσσα, γνωστικές ατέλειες και ειδικές μαθησιακές δυσκολίες
Το Luria-Nebraska Neuropsychological Batery test έχει σχεδιασθεί να εντοπίζει τις εγκεφαλικές δυσλειτουργίες παιδιών ηλικίας 8-12 ετών και ερευνά τις περιοχές: Οπτική λειτουργία, εισερχόμενο-εξερχόμενο λόγο, γραφή,ανάγνωση, αρίθμηση, μνήμη, νοητική διεργασία, δυσλειτουργίες αρεστερής –δεξιάς πλευρίωσης, κινήσεις στο χώρο κατόπιν εντολής,ταχύτητα και ακρίβεια κινήσεων, ταχύτητα και ποιότητα ζωγραφικής,ακουστική αντίληψη και προσοχή,
- Carolyn Compton(1996) A Guide to 100 Tests for Special Education New Jersey: Globe Fearon
- Booney V.(1998) Ed. Psychological assessment of Children ( Best Practices for School and Clinical Settings). New York: John Wiley