 |
| πηγη |
Τα τυπικά χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ — έλλειψη προσοχής, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα — δεν αντικατοπτρίζουν αρκετά από τα πιο δυνατά χαρακτηριστικά της. Αυτά που διαμορφώνουν τις αντιλήψεις, τα συναισθήματα και τα κίνητρα. Εδώ, ο Dr. William Dodson εξηγεί πώς να αναγνωρίσουμε και να διαχειριστούμε πραγματικά καθοριστικά χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ, όπως η ευαισθησία στην απόρριψη, η συναισθηματική υπερδιέγερση και η υπερσυγκέντρωση.
Το DSM-V – η βίβλος των ψυχιατρικών διαγνώσεων – απαριθμεί 18 διαγνωστικά κριτήρια για τη διάσπαση ελλειμματικής προσοχής (ΔΕΠΥ ή ΔΕΠ). Οι κλινικοί χρησιμοποιούν αυτά τα χαρακτηριστικά της ΔΕΠ για να αναγνωρίσουν συμπτώματα, οι ασφαλιστικές τα χρησιμοποιούν για να καθορίσουν την κάλυψη και οι ερευνητές για να προσδιορίσουν τους τομείς που θα άξιζε να μελετηθούν.
Το πρόβλημα: Αυτά τα κριτήρια περιγράφουν μόνο πώς η ΔΕΠΥ επηρεάζει παιδιά ηλικίας 6-12 και αυτό έχει οδηγήσει σε λανθασμένες διαγνώσεις, παρανοήσεις και αποτυχημένες θεραπείες για εφήβους, ενηλίκους και ηλικιωμένους.
Οι περισσότεροι άνθρωποι,
συμπεριλαμβανομένων των κλινικών, έχουν μια αόριστη εικόνα του τι
σημαίνει η ΔΕΠΥ. Υποθέτουν ότι ισοδυναμεί με υπερκινητικότητα και κακή
εστίαση προσοχής, κυρίως στα παιδιά. Κάνουν λάθος.
Εάν κάνουμε ένα βήμα πίσω και θέσουμε το ερώτημα: «Τι κοινό έχουν όλοι οι ΔΕΠΥτες που δεν βιώνουν οι άνθρωποι χωρίς ΔΕΠΥ;» διαμορφώνεται μια διαφορετική δέσμη συμπτωμάτων.
Από αυτή την οπτική, προκύπτουν τρία χαρακτηριστικά στοιχεία της ΔΕΠΥ που εξηγούν πολλές πτυχές αυτής της συνθήκης:
1. Νευρικό σύστημα ειδικού ενδιαφέροντος
2. Συναισθηματική υπερδιέγερση
3. Ευαισθησία στην απόρριψη
1. Νευρικό σύστημα ειδικού ενδιαφέροντος
Τι είναι το νευρικό σύστημα ειδικού ενδιαφέροντος;
Παρά την ονομασία της, η ΔΕΠΥ στην πραγματικότητα δεν δημιουργεί έλλειμμα στην προσοχή. Στην ουσία ευθύνεται για μια ασυμφωνία προσοχής, η οποία ενεργοποιείται μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Οι άνθρωποι με ΔΕΠΥ συχνά χρησιμοποιούν εκφράσεις όπως χρειάζεται «να μπω στο νόημα» ή «να βρω ρυθμό». Αυτές οι εκφράσεις περιγράφουν μια κατάσταση υπερσυγκέντρωσης – έντονη επικέντρωση σε μια συγκεκριμένη εργασία, κατά την οποία το άτομο νοιώθει ότι μπορεί να πετύχει τα πάντα. Στην πραγματικότητα, μπορεί να επικεντρωθεί τόσο πολύ, που ο ενήλικας με ΔΕΠΥ ενδέχεται να χάσει την αίσθηση του χρόνου.
Αυτή η συνθήκη δεν ενεργοποιείται από την εργασία που βάζει ο δάσκαλος ή το αίτημα που έχει ο διευθυντής. Προκύπτει από τη στιγμιαία αίσθηση ενδιαφέροντος, ολοκλήρωσης, καινοτομίας ή επείγοντος που δημιουργεί μια εξαιρετικά πιεστική προθεσμία.
Το νευρικό σύστημα της ΔΕΠΥ λειτουργεί βάσει ενδιαφέροντος, παρά βάσει σημασίας ή προτεραιότητας.
Πώς αναγνωρίζω ένα νευρικό σύστημα ειδικού ενδιαφέροντος;
Οι κλινικοί συχνά ρωτούν «Μπορείς να συγκεντρωθείς;» και η απάντηση συνήθως είναι «Μερικές φορές».
Αυτή είναι λάθος απάντηση. Οι γονείς, οι
αγαπημένοι και οι δάσκαλοι που απαντούν συχνά εκφράζουν την απόγνωσή
τους διότι έχουν δει την εστίαση σε κάτι απολαυστικό -όπως τα video
games- επί ώρες, αλλά και την ανικανότητα να επέλθει το ίδιο επίπεδο
συγκέντρωσης σε άλλες δραστηριότητες ή πρότζεκτ, γεγονός που ερμηνεύεται
ως ανυπακοή ή εγωισμός.
Αντ’ αυτού, οι κλινικοί θα έπρεπε να ρωτούν «Έχεις καταφέρει ποτέ να δεσμευτείς και να διατηρήσεις τη δέσμευση;» Και στη συνέχεια, «Αφού δεσμεύτηκες, υπήρξε κάτι που δεν μπόρεσες να φέρεις εις πέρας;»
Όλοι οι ΔΕΠΥτες θα απαντήσουν κάτι τύπου: «Πάντα μπορούσα να κάνω οτιδήποτε ήθελα εφόσον μπορούσα να δεσμευτώ βρίσκοντας κάτι ενδιαφέρον, προκλητικό, καινοτόμο, επείγον ή διεγερτικό.»
«Ποτέ δεν μπόρεσα να αξιοποιήσω τα τρία χαρακτηριστικά που φαίνεται να οργανώνουν και να κινητοποιούν όλους τους υπόλοιπους: σημασία, επιβράβευση και συνέπειες.»
Πώς διαχειρίζομαι ένα νευρικό σύστημα ειδικού ενδιαφέροντος;
Ένα αποτελεσματικό πλάνο διαχείρισης της ΔΕΠΥ χρειάζεται δύο σκέλη:
• Φαρμακευτική παρέμβαση για εξισορρόπηση του νευρολογικού πεδίου
• Καινούριους κανόνες που διδάσκουν πώς να δεσμευόμαστε κατ’ εντολή
Οι διεγερτικές ουσίες είναι πολύ βοηθητικές στο να συγκρατούν τους ΔΕΠΥτες από την απόσπαση μόλις δεσμευτούν, αλλά δεν βοηθούν στο αρχικό στάδιο της δέσμευσης.
Τα περισσότερα συστήματα προγραμματισμού και οργάνωσης είναι βασισμένα σε νευροτυπικούς εγκεφάλους που χρησιμοποιούν τη σημασία και τον χρόνο για να πυροδοτήσουν το κίνητρο. Αντ’ αυτού, θα πρέπει να δημιουργήσετε το δικό σας προσωπικό εγχειρίδιο ενεργοποίησης του ενδιαφέροντος, επικεντρωνόμενοι στο πώς και πότε αποδίδετε ώστε να δημιουργείτε τις συνθήκες εξ αρχής.
Αυτή η δουλειά είναι ιδιαίτερα προσωπική και μεταλλάσσεται με τον καιρό. Μπορεί να περιλαμβάνει στρατηγικές όπως «body-doubling» ή να ζητήσουμε από κάποιον άλλο να κάτσει δίπλα μας, ενώ εργαζόμαστε. Ή να «εισάγουμε τεχνητά το ενδιαφέρον» μεταμορφώνοντας μία κατά τα άλλα βαρετή εργασία σε κάτι ενδιαφέρον χρησιμοποιώντας τη φαντασία μας. Για παράδειγμα, ένας φοιτητής ανατομίας που βαριέται το διάβασμα, μπορεί να φανταστεί ότι μαθαίνει ανατομία για να σώσει τη ζωή ενός ειδώλου του.
2. Συναισθηματική υπερδιέγερση
Τι είναι η συναισθηματική υπερδιέγερση;
Οι περισσότεροι άνθρωποι περιμένουν από τη ΔΕΠΥ να δημιουργεί μια εμφανή υπερκινητικότητα. Αυτό συμβαίνει μόνο στο 25% των παιδιών και το 5% των ενηλίκων. Οι υπόλοιποι βιώνουν μια εσωτερική αίσθηση υπερδιέγερσης. Όταν ζητώ από ΔΕΠΥτες να μου το εξηγήσουν, μου λένε:
• «Είμαι πάντα στην τσίτα. Δεν μπορώ να χαλαρώσω ποτέ.»
• «Δεν μπορώ απλά να κάτσω εκεί και να δω τηλεόραση με την υπόλοιπη οικογένεια.»
• «Δεν μπορώ να κλείσω τον γενικό του μυαλού και του σώματός μου για να κοιμηθώ το βράδυ.»
Οι ΔΕΠΥτες έχουν παθιασμένες ιδέες και συναισθήματα που είναι πιο έντονα από του μέσου ανθρώπου. Στα καλά τους είναι πιο πάνω και στα κακά τους πιο κάτω από τους υπόλοιπους. Αυτό σημαίνει ότι βιώνουν και τη χαρά και την κριτική πιο έντονα από τους συνομηλίκους και τους αγαπημένους τους.
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ γνωρίζουν ότι είναι «διαφορετικά», γεγονός που σπάνια το βιώνουν ως θετικό. Μπορεί να αναπτύξουν χαμηλή αυτοεκτίμηση διότι αναγνωρίζουν ότι αποτυγχάνουν στη δέσμευση και στην ολοκλήρωση αυτού που ξεκίνησαν καθώς και γιατί τα παιδιά σπάνια κάνουν διαχωρισμό μεταξύ αυτού που κάποιος κάνει και αυτού που είναι. Η ντροπή αναδεικνύεται σε κυρίαρχο συναίσθημα κατά την ενηλικίωση, όσο εδραιώνονται οι αμείλικτοι εσωτερικοί διάλογοι ή η κριτική των γύρω.
Πώς αναγνωρίζω τη συναισθηματική υπερδιέγερση;
Οι κλινικοί είναι εκπαιδευμένοι να αναγνωρίζουν τις συναισθηματικές διαταραχές, αλλά όχι την αυξημένη ένταση των συναισθημάτων που συνοδεύουν τη ΔΕΠΥ. Πολλοί άνθρωποι με ΔΕΠΥ συχνά λαμβάνουν πρώτα μια εσφαλμένη διάγνωση συναισθηματικής διαταραχής. Κατά μέσω όρο, ένας ενήλικας θα δει 2,3 κλινικούς και θα περάσει 6,6 δοκιμές αντικαταθλιπτικών προτού διαγνωστεί με διάσπαση ελλειμματικής προσοχής.
Οι συναισθηματικές διαταραχές χαρακτηρίζονται από διαθέσεις που έχουν αποκτήσει δική τους υπόσταση, ξέχωρα από τα περιστατικά στη ζωή του ανθρώπου και συχνά κρατούν πάνω από δύο εβδομάδες. Οι διαθέσεις που δημιουργεί η ΔΕΠΥ συχνά πυροδοτούνται από γεγονότα ή αντιλήψεις και κατευνάζονται πολύ γρήγορα. Είναι φυσιολογικές διαθέσεις σε κάθε τους υπόσταση, εκτός από την ένταση.
Οι κλινικοί θα πρέπει να ρωτήσουν «Όταν έχεις αναστατωθεί, συχνά το ξεπερνάς γρήγορα;», «Νιώθεις ότι δεν μπορείς να απαλλάξεις το μυαλό σου από μια συγκεκριμένη σκέψη ή ιδέα που θέλεις;»
Πώς μπορώ να διαχειριστώ τη συναισθηματική υπερδιέγερση;
Για την αντιμετώπιση των συναισθημάτων της ντροπής και της χαμηλής αυτοεκτίμησης, οι ΔΕΠΥτες χρειάζονται τη στήριξη άλλων ανθρώπων που πιστεύουν ότι είναι καλοί ή σημαντικοί άνθρωποι. Αυτοί μπορεί να είναι ένας γονιός, ένας μεγαλύτερος αδερφός/ή, ένας δάσκαλος, ένας προπονητής ή ακόμη και ένας στοργικός γείτονας. Ουσιαστικά ο οποιοσδήποτε, όσο πιστεύει ότι είστε καλοί, συμπαθείς και ικανοί – ιδίως όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά. Αυτού του είδους το ‘τσιρλίντινγκ’ θα πρέπει να είναι αυθεντικό, καθώς οι περισσότεροι ΔΕΠΥτες έχουν εξαιρετικούς αισθητήρες ψεύδους.
Ένα τέτοιο μήνυμα θα μπορούσε να είναι «Σε ξέρω, είσαι καλός άνθρωπος. Εάν κάποιος μπορεί να ξεπεράσει αυτά τα προβλήματα με σκληρή δουλειά και ικανότητες, αυτός είσαι εσύ. Άρα αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι εδώ υπάρχει κάτι που δεν έχουμε αντιληφθεί και σε εμποδίζει. Θέλω να ξέρεις ότι εγώ θα μείνω εδώ μαζί σου μέχρι να βρούμε τι είναι αυτό και να λύσουμε το πρόβλημα».
Το πραγματικό κλειδί για την αντιμετώπιση της χαμηλής αυτοεκτίμησης και της ντροπής είναι να βοηθήσουμε έναν ΔΕΠΥτη να ανακαλύψει πώς μπορεί να επιτύχει με το δικό του μοναδικό νευρικό σύστημα. Έτσι, το άτομο με ΔΕΠΥ δε μένει μόνο με τα συναισθήματα ντροπής ή ανεπάρκειας.
3. Ευαισθησία στην απόρριψη
Τι είναι η ευαισθησία στην απόρριψη;
Η ευαισθησία στην απόρριψη είναι μια έντονη ευαλωτότητα στην αντίληψη –όχι απαραίτητα στην πραγματικότητα- ότι το άτομο απορρίπτεται, κοροϊδεύεται ή κριτικάρεται από κάποιον σημαντικό άλλο στη ζωή του. Αυτό δημιουργεί εξαιρετικά μεγάλο συναισθηματικό πόνο που μπορεί επίσης να πυροδοτηθεί από την αίσθηση της αποτυχίας ή την έλλειψης επάρκειας – αδυναμία είτε να ανταποκριθείτε στα υψηλά πρότυπα που έχετε θέσει στον εαυτό σας είτε στις προσδοκίες των άλλων.
Αποτελεί μια αρχέγονη αντίδραση που οι άνθρωποι με ΔΕΠΥ συχνά δυσκολεύονται να περιγράψουν. Λένε «Δεν μπορώ να βρω τις λέξεις να σου εξηγήσω πώς το νιώθω, αλλά δεν το αντέχω». Συχνά, οι άνθρωποι βιώνουν την ευαισθησία στην απόρριψη ως φυσικό πόνο, σαν να τους μαχαίρωσαν ή να τους πέτυχαν απευθείας στην καρδιά.
Αυτή η έντονη συναισθηματική αντίδραση πολλές φορές αποκρύπτεται από τους γύρω. Οι άνθρωποι που τη βιώνουν δεν θέλουν να μιλούν γι’ αυτή, λόγω της ντροπής που νιώθουν για την έλλειψη ελέγχου τους ή γιατί δεν θέλουν να γνωρίζουν οι άλλοι γι’ αυτή τη μεγάλη ευαλωτότητά τους.
Πώς αναγνωρίζω την ευαισθησία στην απόρριψη;
Η ερώτηση που μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό της ευαισθησίας στην απόρριψη είναι «Σε όλη σου τη ζωή ήσουν πάντοτε πιο ευαίσθητος/η από άλλους ανθρώπους στην απόρριψη, το πείραγμα, την κριτική ή τη δική σου αντίληψη περί δικής σου αποτυχίας;»
Όταν το άτομο εσωτερικεύει τη συναισθηματική αντίδραση της ευαισθησίας στην απόρριψη, μπορεί να δώσει την εικόνα μιας ξαφνικής διαταραχής της διάθεσης. Μπορεί να φορτωθεί χαρακτηρισμούς όπως «ανισόρροπος» που πρέπει να «κατευναστεί». Όταν η συναισθηματική αντίδραση της ευαισθησίας στην απόρριψη εξωτερικεύεται, μπορεί να μοιάζει με στιγμιαία έκρηξη. Ο μισός πληθυσμός που λαμβάνει δικαστική εντολή για εκπαίδευση στη διαχείριση θυμού είχε μη αναγνωρισμένη ΔΕΠΥ.
Ορισμένοι άνθρωποι αποφεύγουν την απόρριψη προσπαθώντας να ικανοποιούν τους πάντες. Άλλοι απλά αποσύρονται πλήρως και επιλέγουν να μην δοκιμάζουν τίποτε, καθώς η όποια προσπάθεια προκαλεί άγχος.
Πώς διαχειρίζομαι την ευαισθησία στην απόρριψη;
Το 98-99% των εφήβων και των ενηλίκων με ΔΕΠΥ αναγνωρίζουν βιώματα ευαισθησίας στην απόρριψη. Για το 30%, η ευαισθησία στην απόρριψη είναι η πιο δύσκολη πτυχή της ΔΕΠΥ, εν μέρει γιατί δεν ανταποκρίνεται σε θεραπεία.
Οι αγωνιστές α- υποδοχέων, όπως η γουανφασίνη και η κλονιδίνη, μπορούν να δράσουν θεραπευτικά. Μόλις ένας στους τρεις βιώνουν ανακούφιση από τη φαρμακευτική αγωγή, αλλά το 60% βιώνει σημαντικά οφέλη όταν δοκιμάζονται και τα δύο. Με επιτυχημένη θεραπεία, τα άτομα με ευαισθησία στην απόρριψη δηλώνουν συναισθήματα «ηρεμίας» ή ότι νιώθουν «συναισθηματικά προστατευμένοι». Εξακολουθούν να συμβαίνουν τα ίδια πράγματα που προηγουμένως τους πλήγωναν, ωστόσο τώρα επανέρχονται χωρίς τραύματα. Δηλώνουν επίσης, ότι αντί των δύο ή τριών παράλληλων σκέψεων που είχαν συνήθως, τώρα έχουν μόνο μια σκέψη τη φορά.
Πηγή: https://www.additudemag.com/ Συγγραφέας: William Dodson, M.D.
Ελεύθ. μετάφραση: Μαριαλένα Κατσούρα, MSc in Person-Centered Counseling and Psychotherapy
Cos-P Facilitator, P.E.T./T.E.T. Trainer, Focusing Companion, EFT trained, ADHD Professional