Υπάρχει ένα μεγάλο εύρος συμπεριφορών που εντάσσεται στα προβλήματα συμπεριφοράς. Μερικές από αυτές τις συμπεριφορές είναι οι εξής:
- ψέματα
- απόδοση ευθυνών σε τρίτους
- ξεσπάσματα θυμού
- αρνητισμός να συμμορφωθεί σε κανόνες
- επιθετικότητα
- ανυπακοή
- αντίδραση στους κανόνες, τις παροτρύνσεις ή τις απαγορεύσεις
- επιθετικότητα προς τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς, τους συνομήλικους, ζώα, περιουσίες
- παραβατική συμπεριφορά (κλοπές, βανδαλισμοί) κ.α.
Η ανυπακοή του παιδιού όπως και η επιθετικότητα είναι φυσιολογικές αντιδράσεις του παιδιού καθώς αυτό αναπτύσσεται και μαθαίνει να αυτονομείται. Με την πάροδο της ηλικίας όμως το παιδί σταδιακά ωριμάζει, αποκτά αυτοέλεγχο, γίνεται πιο υπεύθυνο και αποκτά δεξιότητες κατάλληλες για την κοινωνική του προσαρμογή. Αυτό κατακτάται μέσα από τη μάθηση από πρότυπα (όπως οι γονείς) και την ταύτιση μαζί τους, μέσα από την καθοδήγηση των γονέων και των σημαντικών άλλων αλλά και μέσα από ένα κλίμα ασφάλειας, σταθερότητας και αρχών που διαπνέει την οικογένεια. Βέβαια οι μικροαταξίες είναι ένα σύνηθες φαινόμενο ακόμα και στη σχολική και εφηβική ηλικία και διαπράττονται από τα περισσότερα παιδιά χωρίς αυτό να υποδεικνύει κάποια ψυχοπαθολογία.
Μία συμπεριφορά θεωρείται παθολογική όταν διαταράσσει συστηματικά την ομαλή συμβίωση των μελών της οικογένειας, όταν θέτει σε κίνδυνο το ίδιο το παιδί ή την οικογένειά του ή διαταράσσει συστηματικά τη λειτουργία της σχολική τάξης και δεν φαίνεται να περιορίζεται με τους διάφορους τρόπους διαπαιδαγώγησης που εφαρμόζουν οι ενήλικοι. Το παιδί με προβλήματα συμπεριφοράς συχνά φαίνεται να αντιλαμβάνεται του γονείς σαν «εχθρούς» και το χρόνο που έχει να περάσει μαζί τους ως «εξαναγκασμό». Αντίστοιχα οι γονείς βιώνουν το παιδί ως «τύραννο» ή πολλές φορές το περιγράφουν ως απρόβλεπτο ή με διπλή προσωπικότητα καθώς σε άλλους είναι στοργικό ενώ σε άλλα πρόσωπα εκδηλώνει την αρνητική του συμπεριφορά.
Αυτές οι συμπεριφορές έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην οικογένεια, το ζευγάρι και τα αδέρφια. Οι γονείς αποδοκιμάζουν τα παιδιά, νιώθουν ενοχή, χάνουν την ελπίδα τους νιώθουν ότι τίποτα και καμία τιμωρία δεν έχει αποτέλεσμα. Όσο πιο τιμωρητικοί γίνονται οι γονείς τόσο κλιμακώνονται τα προβλήματα, εντάσσοντας την οικογένεια σε ένα φαύλο κύκλο ανάρμοστων και αρνητικών συμπεριφορών, και τιμωρίας. Αυτό διαταράσσει τις σχέσεις όλης της οικογενείας και έχει αρνητικές επιπτώσεις τόσο στην ίδια την οικογένεια όσο και στις κοινωνικές σχέσεις της οικογένειας, τη σχολική επίδοση του παιδιού αλλά και την μετέπειτα εξέλιξή του.
Συνήθως, πίσω από τα προβλήματα συμπεριφοράς, υποβόσκουν ποικίλα προβλήματα όπως
- Διάσπαση Προσοχής και Υπερκινητικότητα
- Διαταραχή διαγωγής
- Συναισθηματικές Διαταραχές (κατάθλιψη)
- Άγχος
- Προβλήματα στο οικογενειακό ή το σχολικό περιβάλλον
Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία είναι από τις πλέον αποτελεσματικές θεραπείες για τα προβλήματα συμπεριφοράς. Η θεραπεία γίνεται τόσο ατομικά με το παιδί, όσο και σε επίπεδο συμβουλευτικής γονέων ή ακόμα και οικογενειακής θεραπείας και συχνά χρειάζεται και η συνεργασία με το εκπαιδευτικό πλαίσιο. Αυτό γιατί τα προβλήματα συμπεριφοράς είναι προβλήματα που προκύπτουν κατά την κοινωνική αλληλεπίδραση στα διάφορα πλαίσια που δραστηριοποιείται το παιδί (σπίτι, σχολείο, παρέες, εξωσχολικές δραστηριότητες). Μέσα από τη θεραπεία οι γονείς και το παιδί θα αναζητήσουν τους παράγοντες που πυροδοτούν και συντηρούν τα προβλήματα με στόχο να βρεθούν οι κατάλληλοι τρόποι να εξαλειφθούν τα προβλήματα συμπεριφοράς.
