Τεχνικές διαχείρισης των μαθησιακών δυσκολιών από τον εκπαιδευτικό στο νηπιαγωγείο και την πρώτη δημοτικού

Πρόληψη, Παρέμβαση και αντιμετώπιση των μαθησιακών Δυσκολιών από τη νηπιαγωγό και τον εκπαιδευτικό στο Νηπιαγωγείο και στις Πρώτες Τάξεις του Δημοτικού

Οι προτάσεις που ακολουθούν αναφέρονται σε όλο το φάσμα των μαθησιακών ιδιαιτεροτήτων και όχι αποκλειστικά και μόνο στη δυσλεξία, δεδομένου ότι αρχίζουμε να μιλάμε με σχετική βεβαιότητα γι’ αυτή την Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία μόνο μετά την ηλικία των 8,5-9 χρόνων.

1. Ενισχύστε τις λειτουργίες και το συντονισμό των λεπτών κινήσεων του παιδιού, με παιχνίδια και ασχολίες που απαιτούν συντονισμένη κίνηση ματιού, χεριού και δακτύλων, και οι οποίες αφορούν τον οπτικο-κινησιακό ή το γραφο-κινησιακό συντονισμό (δεξιότητες απαραίτητες για τη γραφή). Για παράδειγμα:
   
   • Ζητήστε από το παιδί να μαζεύει μικρά αντικείμενα όπως: κουμπιά, ρύζι, μικρές πετρούλες και βότσαλα.
   • Αναθέστε του ασχολίες που απαιτούν:
     
     
     • Να χειρίζεται το ψαλίδι, π.χ. να κόβει μια ευθεία γραμμή χαραγμένη σε μαλακό χαρτόνι
     • Να περνά μεγάλες χάντρες σε κλωστή με χοντρή βελόνα.
     • Να ράβει μεγάλα κουμπιά πάνω σε μαλακό χαρτόνι ή τσόχα
     • Να χωρίζει μικρά κουμπάκια κατά χρώματα ή
     • Να γεμίζει και ν’ αδειάζει χαλίκια / ρύζι / μακαρονάκια μέσα σε διαφορετικά δοχεία.
     
     
            
   •  Όλες αυτές οι ασκήσεις δυναμώνουν το μυϊκό σύστημα των δακτύλων, διευκολύνοντας τη σωστή λαβή του μολυβιού, ενώ συγχρόνως, ενεργοποιούν και εκπαιδεύουν το οπτικό σύστημα του παιδιού στην οπτική αλληλουχία και οπτική αντίληψη και διάκριση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να «εκπαιδεύεται» το παιδί στον οπτικο-κινησικό συντονισμό και, ειδικότερα, στην προγραφική δεξιότητα.
     Παράλληλα με την ενίσχυση του οπτικο-κινησιακού συντονισμού, που ανάγεται στη λεπτή κινητικότητα, μπορούν να ενισχύσουν και γνωστικές διεργασίες όπως:
   • Η σειροθέτηση, π.χ. να τοποθετεί τις πετρούλες πάνω σε μια ευθεία γραμμή.
   • Η ομαδοποίηση και ταξινόμηση, π.χ. να βάλει όλα τα μακαρονάκια μαζί μέσα στο πιάτο, όλα τα σπυριά του ρυζιού μαζί στο φλιτζάνι κ.λ.π.
2. Για το συντονισμό των μεγάλων κινήσεων (αδρή κινητικότητα) του παιδιού και την εκπαίδευση του στη χωρο-κατεύθυνση και στον προσανατολισμό, καλές ασκήσεις είναι:
   
   • Ο χορός με «συγκεκριμένα» βήματα, π.χ. Ένα βήμα δεξιά, ένα αριστερά, κατόπιν ένα αριστερά, κατόπιν ένα αριστερά, δύο δεξιά, μπρος πίσω κ.ο.κ. Καλύτερα στο στάδιο αυτό να αποφύγετε το μπαλέτο ή τους δημοτικούς χορούς, γιατί οι χοροί αυτοί απαιτούν συγχρονισμένη κίνηση με άλλα παιδιά και με το ρυθμό της μουσικής. Ωστόσο, όπως πάντα υπάρχουν και οι εξαιρέσεις!
   • Ρυθμικό βάδισμα με μουσική, έτσι ώστε το παιδί να βαδίζει με ρυθμό – εν-δύο, εν-δυο - να έχει το σώμα του στη σωστή φορά, και να κινεί ρυθμικά τα χέρια του πλάι στο σώμα του (αν θέλετε, χρησιμοποιήστε μουσική παρελάσεων, γυμναστικής, αεροβικής κ.λ.π.)
   • Πηδηματάκια επιτόπου ή μέσα κι έξω από ένα στεφάνι ή με το σχοινάκι, ή μέσα κι έξω από μια γραμμή σχεδιασμένη στο πάτωμα.
   • Πάσες με την μπάλα – να πετά κάποιος την μπάλα στο παιδί για να την πιάσει, να περιμένει τη σειρά του, να πετά το ίδιο την μπάλα σε κάποιον τρίτο ή σε κάποιο συγκεκριμένο στόχο, χαμηλά ή ψηλά, μέσα και έξω από ένα καλάθι. [Το «παιχνίδι» αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί και σαν άσκηση μεταφοράς δεξιοτήτων (“transfer of cognitive skill”) (Singley & Anderson, 1989), εξασκώντας, για παράδειγμα, το παιδί στον προφορικό διάλογο: «πάσα» από ακροατή σε ομιλητή και τούμπαλιν].
     Επίσης, μια πολύ καλή άσκηση είναι το κολύμπι. Ωστόσο, σε περιπτώσεις σοβαρών δυσκολιών στην αδρή κινητικότητα, το παιδί θα πρέπει να εξεταστεί πρώτα από παιδονευρολόγο και να ακολουθήσει η προτεινόμενη θεραπευτική αποκατάσταση, η οποία παρέχεται συνήθως από ειδικευμένο εργοθεραπευτή.
   • 
3. Στο νηπιαγωγείο το παιδί εισάγεται στο προ-αναγνωστικό στάδιο. Ακούγοντας να του διαβάζει το παραμύθι η νηπιαγωγός, μαθαίνει πώς να συμπεριφέρεται ως αναγνώστης. Μαθαίνει δηλαδή:
   
   • Πώς να κρατά το βιβλίο
   • Πώς να γυρνά τις σελίδες
   • Πώς χρωματίζεται η φωνή
   • Πώς πρέπει να «χειρίζεται» το βιβλίο.
   
   
   Ταυτόχρονα, το παιδί εξοικειώνεται με τους διάφορους χαρακτήρες των τυπωμένων γραφημάτων, μαθαίνει πώς είναι η δομή μιας ιστορίας: τους κύριους χαρακτήρες, τους σκοπούς τους, τις διαμάχες τους, τις αντιδράσεις και κάνει ερωτήσεις στο «ακροατήριο» του.
   
   Έρευνες στη Μ. Βρετανία βρήκαν ότι 95% των δασκάλων παραδέχονται ότι διδάσκουν στο παιδί πώς να αποκωδικοποιεί το νόημα των όσων διαβάζει υπό την προϋπόθεση ότι, προηγουμένως , το παιδί έχει ήδη κατακτήσει την αναγνωστική δεξιότητα. Πιστεύουν, δηλαδή, ότι, αφού το παιδί γνωρίζει το μηχανισμό αποκωδικοποίησης των λέξεων είναι και σε θέση να κατανοεί αυτά που διαβάζει. Τα παιδιά, όμως, χρειάζεται να μάθουν επίσης και πώς να αποκωδικοποιούν το νόημα των όσων διαβάζουν. Άλλες ασχολίες που προετοιμάζουν το παιδί για ανάγνωση και, συγκεκριμένα, την αποκωδικοποίηση των γραμμάτων είναι οι εξής:
   
   • Να παρατηρεί και να περιγράφει εικόνες ενώ τις βλέπει
   • Να πει τι θυμάται από μια εικόνα που μόλις περιεργάστηκε, αλλά δε βλέπει
   • Να βρει τι είναι λάθος σε μια εικόνα ή τι λείπει από μια εικόνα
   • Να βρει ποια είναι η σωστή σειρά που πρέπει να τοποθετηθούν διάφορες εικόνες.

Όλες οι παραπάνω ασχολίες βοηθούν στην επεξεργασία ευχάριστων και «διασκεδαστικών» οπτικών ερεθισμάτων ενώ, παράλληλα προετοιμάζουν το παιδί για την επεξεργασία και απομνημόνευση των γραφημάτων (άλλη μία προσέγγιση βασισμένη στο σύστημα μεταφοράς δεξιοτήτων).
Μέσα στην τάξη η νηπιαγωγός ή ο εκπαιδευτικός, κατά περίπτωση, πρέπει να διαβάζει μεγαλόφωνα όσο περισσότερο γίνεται, όχι όμως μακροσκελή παραμύθια με δύσκολη πλοκή και για πολλή ώρα. Κάθε μέρα πρέπει να διαβάζει για 5-10 λεπτά ένα σύντομο παραμύθι ή ιστορία, που να διαρκεί μια εβδομάδα, και θα έχει μία ή δύο «χαρακτηριστικές» προτάσεις, οι οποίες θα επαναλαμβάνονται κάθε φορά. Αυτός ο επαναληπτικός «ρυθμός» λέξεων και φράσεων ενθουσιάζει και «παρασύρει» τα παιδιά τόσο που, στο τέλος, θέλουν να τις επαναλαμβάνουν μόνα τους.
Πριν ξεκινήσει την καθημερινή ανάγνωση μέσα στην τάξη η νηπιαγωγός ή ο εκπαιδευτικός κάνει μια γρήγορη αναδρομή στο τι «έγινε» στο παραμύθι/ιστορία, που θα διαρκεί μια βδομάδα, και όταν τελειώσει το διάβασμα, ζητά από τα παιδιά να μαντέψουν τι νομίζουν ότι πρόκειται να γίνει αύριο.
Η μέθοδος αυτή βοηθά πολύ στο:

• Να ενεργοποιείται η μακροπρόθεσμη και βραχυπρόθεσμη μνήμη, όχι μόνο στην καταγραφή των πληροφοριών της ιστορίας που άκουσε το παιδί, αλλά και στην απομνημόνευση του σωστού λεξιλογίου που άκουσε κατά την ανάγνωση τους.
• Να εξασκείται το παιδί στην επεξεργασία νεοεισερχομένων πληροφοριών, συσχετίζοντας τις με ήδη κεκτημένες γνώσεις.
• Να εξασκείται η φαντασία του παιδιού στο να προβλέπει την πλοκή της ιστορίας που παρακολουθεί.

Ο τρόπος που το παιδί χρησιμοποιεί το μολύβι και το τετράδιο, την ώρα που γράφει, είναι καθοριστικός παράγοντας για την καλλιγραφία, αλλά και την ταχύτητα, το ρυθμό και την ποιότητα της γραφής του στο μέλλον.
Η θέση του τετραδίου και το πώς κρατά και χρησιμοποιεί το μολύβι είναι τα πρώτα πράγματα που πρέπει να μάθει το παιδί, από την προσχολική κιόλας περίοδο.
Στην αρχή, βοηθήστε το παιδί να γράφει και να αναγνωρίζει το όνομα του – αρχίζοντας από τα αριστερά προς τα δεξιά, από το επάνω μέρος του χαρτιού και, σημειώνοντας μια κόκκινη τελεία στο επάνω μέρος τους σελίδας, για να το διευκολύνετε.

• Ξεκινήστε ζητώντας πρώτα από το παιδί να γράψει «πατώντας» πάνω από τα δικά σας γράμματα, στη συνέχεια να γράψει κάτω απ’ αυτά, και τέλος, να συμπληρώσει τα γράμματα τα οποία λείπουν από μια λέξη.
• Δώστε του μολύβια με «τριγωνική» λαβή και μαλακιά μύτη, που μπορεί να τα κρατήσει εύκολα και σωστά κα δε μουντζουρώνουν τα δάχτυλα του και το γραπτό.
• Δίνετε του άφθονα χαρτιά και νερομπογιές ή κραγιόνια και πινέλα για να ζωγραφίζει – να ζωγραφίζει πολύ, όσο και όποτε θέλει. Η ζωγραφική βοηθά το παιδί να ασκηθεί στον έλεγχο του μολυβιού και αποτελεί την καλύτερη προεργασία για το γράψιμο.

Μην κάθεστε ποτέ αντικριστά από το παιδί, όταν του δείχνετε πώς να γράψει μια λέξη. Η θέση τους αυτή του δίνει μια λανθασμένη εικόνα τους φοράς κατά την οποία γράφονται τα γράμματα και μπορεί να προκαλέσετε το φαινόμενο του στρεφοσυμβολισμού στα παιδιά που έχουν ήδη προβλήματα χωρο-κατεύθυνσης.

Τα «γραπτά» του παιδιού, όσο ακαταλαβίστικά και αν είναι, πρέπει να γίνονται δεκτά και να ενθαρρύνεται συνεχώς να παρουσιάζει τη δική του «γραπτή» δουλειά. Όταν αποκτήσει αυτοπεποίθηση στο γράψιμο, τότε σιγά σιγά, και χωρίς να υποτιμώνται οι όποιες προσπάθειες του, καλό θα ήταν, κάτω από τους δικές του λέξεις, να γράφονται οι σωστές. Τα γράμματα πρέπει να του υποδεικνύονται ένα ένα, ως γραφήματα και ως φωνήματα, και, κατόπιν, να τα διαβάζεται μεγαλόφωνα μαζί με το παιδί.
Επικεντρώστε, κάθε φορά, την προσοχή του παιδιού σε μία ή δύο λέξεις, ή στο φωνημικό και γραφημικό συσχετισμό ενός ή δύο γραμμάτων – ποτέ σε πολλά γράμματα ή πολλές λέξεις συγχρόνως.

• Κύριος σκοπός της νηπιαγωγού/του εκπαιδευτικού είναι να εισάγει το παιδί στη γραφή και στην ανάγνωση, να του κινήσει το ενδιαφέρον, τον ενθουσιασμό και την περιέργεια, και όχι να το τρομοκρατήσει.

Επιμείνετε στην αναγνώριση και επανάληψη των γραμμάτων και της ονομασίας τους. Ασχοληθείτε με δύο ή περισσότερα γράμματα την εβδομάδα, ανάλογα με το βαθμό δυσκολίας και ανάγκης κάθε παιδιού. Κάνετέ του ασκήσεις «σύμφωνο-φωνήεν» και «φωνήεν-σύμφωνο». Ακολουθήστε τη μέθοδο:



«Άκουσε-Δες-επανέλαβε-Κρύψε-Γράψε-Επαλήθευσε»

Ξεκινήστε με το όνομα του ή με μια λέξη που διάλεξε το ίδιο το παιδί, διαβάζοντας κάθε γράμμα χωριστά και, κατόπιν, ολόκληρη τη λέξη.
Χρησιμοποιήστε χαρτιά με γραμμές που καθοδηγούν το παιδί ως προς το μέγεθος και τη θέση του κάθε γράμματος. Η άσκηση αυτή θα πρέπει να γίνεται καθημερινά, για 5-7 λεπτά, έως ότου το παιδί δείξει να αναγνωρίζει τα γράμματα και τις συλλαβές που δουλέψατε μαζί, ανάμεσα σε άλλα γράμματα και άλλες συλλαβές.

1. Γράφετε τα γράμματα «στον αέρα» - σχηματίστε τα χρησιμοποιώντας ολόκληρο το χέρι ή αφήστε το παιδί να «ακολουθήσει» το σχήμα του γράμματος πάνω στο χαρτί, χρησιμοποιώντας το δείκτη του – και ζητήστε του να «λέει» μεγαλόφωνα το γράμμα, ενώ το γράφει. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η κιναισθητική αντίληψη συγχρόνως με το μυϊκό σύστημα χεριού και δακτύλου, που εξασκείται στη γραφική λειτουργία, ενώ ταυτόχρονα, ενεργοποιείται το οπτικο-ακουστικό και φωνολογικό σύστημα.
Ακόμη, χρησιμοποιήστε γράμματα φτιαγμένα από γυαλόχαρτο ή βελούδο, ώστε το παιδί να νιώσει μια άλλη αίσθηση – την αφή – το σχήμα του γράμματος.

• Μην επαναπαυθείτε ποτέ ότι το παιδί «τα έμαθε και τέλειωσε». Τα ίδια γράμματα, τις ίδιες συλλαβές, πρέπει να τα επαναλαμβάνετε ξανά και ξανά. Αυτές οι επαναλήψεις πρέπει να γίνονται όχι σαν «μάθημα» ή καταναγκαστική ασχολία, αλλά σαν παιχνίδι και διασκέδαση.
• Στόχος σας είναι να εξοικειώσετε το παιδί με τα γλωσσικά σύμβολα όσο πιο ανώδυνα γίνεται, και να τα κρατάτε συνεχώς ζωντανά στη μνήμη του.

2. Μάθετε στο παιδί τον «ήχο» του γράμματος και όχι το «όνομα» του, δηλαδή το «άλφα» σαν ήχο –«α»- , όταν πρέπει να διαβάσει, και το όνομα του γράμματος -«άλφα»-, όταν του υπαγορεύετε για να γράψει.

• Η διόρθωση των λανθασμένων γραφημάτων πρέπει να παρουσιάζεται όσο πιο διασκεδαστικά είναι δυνατόν. Δηλαδή, με το να πείτε απλά και μόνο στο παιδί ότι στο γράμμα «δ» η γραμμή – ή το μπαστουνάκι – είναι από τη δεξιά και όχι από την αριστερή πλευρά, ή ότι είναι επάνω και όχι κάτω από το κουλουράκι, δε θα καταφέρετε τίποτα. Το παιδί θα ξεχάσει τι του είπατε το επόμενο λεπτό και θα επαναλάβει το ίδιο λάθος. Αν όμως η εξήγηση γίνει ευχάριστα, σκαρώνοντας ταυτόχρονα και μια ιστορία –π.χ. ότι, για να μην πετάξει ψηλά το στρογγυλό μπαλόνι, το κολλήσαμε στη άκρη του μπαστουνιού, ή κάτι παρόμοιο-, τότε το σωστό σχήμα του γραφήματος συνδέεται με μια εικόνα ή παράσταση που είναι πιο ζωντανή, πιο ευχάριστη, και μέσα στις εμπειρίες του παιδιού.

3. «Γράψτε» με το δάκτυλο σας στην πλάτη ή μέσα στην παλάμη του παιδιού ένα γράμμα και ζητήστε του να το γράψει στον πίνακα και να σας πει μια λέξη που αρχίζει μ’ αυτό το γράμμα.

4. Ένα άλλο παιχνίδι που αρέσει πολύ – ακόμη και στα παιδιά των 8 χρόνων – είναι να σχηματίζουν γράμματα με το σώμα τους, είτε όρθια, είτε ξαπλωμένα στο πάτωμα ή στο χώμα, ακολουθώντας τη σωστή φορά και ζητώντας τους να μαντέψουν ποια είναι τα γράμματα αυτά.

5. Για να ευαισθητοποιήσετε μόνο το οπτικό του σύστημα, κάνtε ασκήσεις όπου το παιδί πρέπει να μαντέψει, με κλειστά αυτιά, το γράμμα που προφέρετε πολύ σιγανά, ενώ εσείς στέκεστε μπροστά του, ώστε να βλέπει το στόμα σας. Ζητήστε του να διαβάσει δυνατά το γράμμα που του δείχνετε, ή να γράψει στο χαρτί το γράμμα που «γράφετε εσείς στον αέρα και να το δώσει σε ένα άλλο παιδί να το διαβάσει, ή ζητήστε του να μαντέψει με ποιο γράμμα αρχίζει ή τελειώνει το όνομα ενός αντικειμένου που του δείχνετε –π.χ. «πίνακας», «καρέκλα» κ.α.

6. Ανάλογη άσκηση μπορεί να γίνει για την ευαισθητοποίηση του ακουστικού συστήματος, οπότε, στην περίπτωση αυτή, το παιδί θα έχει κλειστά τα μάτια και οι λέξεις και τα φωνήματα θα «εκφωνούνται» προφορικά από εσάς.

7. Υποδείξτε στο παιδί πώς μπορεί να σχηματίζει απλές προτάσεις, δείξτε του διάφορα τεχνάσματα πώς να αλλάζει το νόημα, χωρίς να αλλάζει τις ίδιες τις λέξεις μέσα σε μια πρόταση. Χρησιμοποιήστε διάφορα παραδείγματα που θα το διευκολύνουν να ξεχωρίσει τη διαφορετική έννοια που έχει μια πρόταση όταν είναι ερώτηση, όταν είναι πληροφορία, όταν είναι ανακοίνωση, όταν εκφράζει θαυμασμό κ.ο.κ. Επίσης δώστε του να καταλάβει ότι η έννοια μιας πρότασης μπορεί να αλλάξει, αν οι ίδιες λέξεις τις οποίες περιέχει τοποθετηθούν με διαφορετική σειρά.
Για παράδειγμα:
Η πρόταση
«Ήταν αργά και δεν ήρθε» μπορεί να γίνει:

«Ήρθε και δεν ήταν αργά» ή
«Δεν ήταν αργά και ήρθε» ή
«Αργά ήταν και δεν ήρθε»

Ακόμη, δείξτε στο παιδί ότι, αν παραληφθεί μία από αυτές τις λέξεις, τότε η πρόταση αποκτά άλλη έννοια (στο Δημοτικό αυτό μπορεί να γίνει με την κάθε λέξη γραμμένη σε διαφορετική καρτέλα.)

8. Αν το παιδί έχει πρόβλημα στο να «ξεχωρίζει» τις λέξεις σε μια πρόταση – δηλαδή, πού αρχίζει και πού τελειώνει η κάθε λέξη-, τότε, ένας τρόπος για να επισπεύσουμε την εκμάθηση είναι να χτυπάμε τα χέρια όταν διαβάζουμε κάθε λέξη και, ταυτόχρονα, να του τη δείχνουμε γραμμένη, π.χ. «σήμερα είναι Δευτέρα» (3 χτυπήματα).

• Ή κάθε λέξη και το κάθε χτύπημα θα αντιπροσωπεύονται με μία γραμμή. Κάθε γραμμή και μία λέξη. Στην αρχή το παιδί θα συσχετίζει το χτύπημα με τη γραμμή, μετά τη γραμμή με τη λέξη και, τέλος, τη λέξη με το χτύπημα (χτύπημα → γραμμή → λέξη/λέξη → χτύπημα → γραμμή). Έτσι, επιστρατεύουμε ταυτόχρονα όλες τις λειτουργίες που είναι υπεύθυνες για τη γλωσσική επεξεργασία – το οπτικοαουστικό και φωνολογικό σύστημα συγχρόνως με το μυϊκό και κινητικό.
• Ή και πάλι, μπορούμε να υιοθετήσουμε μια άλλη μέθοδο, ξεκινώντας πρώτα με λέξεις -ονόματα αντικειμένων – λέξεις «flash-cards» - που το έχει το παιδί στο άμεσο οπτικό του πεδίο, δηλαδή «καρέκλα», «τραπέζι», «μπάλα», «πίνακας», κ.λ.π. Όταν το παιδί «μάθει» τις λέξεις, δηλαδή όταν μάθει να ταυτίζει το αντικείμενο ή το πρόσωπο με τη συγκεκριμένη λέξη, να αναγνωρίζει τη λέξη ανάμεσα σε άλλες παρόμοιες λέξεις ή, στο άκουσμα της λέξης, να μπορεί να βρίσκει τη σωστή γραπτή λέξη, τότε μπορούμε να προχωρήσουμε προσθέτοντας το άρθρο (βάζοντας, δηλαδή, δύο λέξεις μαζί και, στη συνέχεια, προσθέτοντας το ρήμα, να φτιάξουμε πρόταση με τρεις, τέσσερις λέξεις κ.ο.κ.).
  Τέλος μια άλλη μεθοδευμένη «στρατηγική» για την εκμάθηση ορθογραφημένης γραφής μπορεί να εφαρμοστεί ακολουθώντας τέσσερα διαδοχικά στάδια:
  1. Οπτική και ακουστική παρατήρηση όλων των γραφημάτων που αποτελούν τη λέξη, με τη σειρά και ένα-ένα ξεχωριστά (γραφοφωνημική παρατήρηση).
  2. Εκμάθηση των γραφημάτων και της λέξης, γραπτά και προφορικά.
  3. Αναπαραγωγή των γραφημάτων και της λέξης, γραπτά και προφορικά.
  4. Επαλήθευση των όσων έμαθε το παιδί.
  
• Στάδια 1 και 2
  Γραφοφωνημική Παρατήρηση και Εκμάθηση των Γραφημάτων και της λέξης, Γραπτά και Προφορικά
  Στα στάδια 1 και 2 υποδεικνύουμε στο παιδί πώς να κοιτά, να παρατηρεί, να εξετάζει τη λέξη στα επιμέρους γραφήματα/φωνήματα της, π.χ. τη λέξη «καράβι». Ζητούμε, δηλαδή, από το παιδί να επαναλάβει κάθε γράφημα προφέροντας το καθαρά, καθώς και κάθε συλλαβή χωριστά. Δηλαδή, «κ» + «α» = «κα», «ρ» + «α» = «ρα», «β» + «ι» = «βι» κ.ο.κ
• Με μικρά βέλη το βοηθούμε να δει, πιο παραστατικά, ποιο γράφημα ακολουθεί ποιο (π.χ. κ → α → ρ → α → β → ι). Συγχρόνως, υποδεικνύουμε to σωστό τρόπο που γράφεται κάθε γράφημα, τη σωστή φορά και το σχήμα του, συσχετίζοντας κάθε φορά το γράφημα με το φώνημα. Αν το παιδί έχει πρόβλημα μνήμης, τότε μπορούμε να προχωρήσουμε στην εκμάθηση της σωστής ορθογραφίας με διαφορετικές προσεγγίσεις.

Για παράδειγμα:

• Ζητούμε από το παιδί να κλείσει τα μάτια του και να προσπαθήσει να «ξαναδεί» τη λέξη με τα «εσωτερικά» του μάτια, καθώς και να γράψει τη λέξη σαν παιχνίδι – και πάλι με κλειστά μάτια – σε μεγάλα χαρτιά.
• Παρουσιάζουμε και συσχετίζουμε τη σωστή γραφή της λέξης με την εικονική και νοηματική διάσταση της – δηλαδή, λέμε τη λέξη «καράβι», παράλληλα τη γράφουμε και, ταυτόχρονα, ζωγραφίζουμε ένα καράβι ή δείχνουμε την εικόνα ενός καραβιού.

Στάδιο 3
Αναπαραγωγή των Γραφημάτων της λέξης,
Γραπτά και προφορικά

• Αν στο 3ο στάδιο, όπου το παιδί πρέπει πλέον να μπορεί να αναπαράγει γραπτά τη λέξη ορθογραφημένη, δεν καταφέρει να το πετύχει, τότε επανερχόμαστε στα Στάδια 1&2, χρησιμοποιώντας αυτή τη φορά διαφορετική μεθοδολογία.
• Για παράδειγμα, δείχνουμε και ζητούμε από το παιδί να γράψει τα γράμματα «στον αέρα» ή του τα «γράφουμε» εμείς πάνω στην πλάτη του, ζητώντας να τα αναγνωρίσει και, ταυτόχρονα, να τα γράψει σ΄ ένα κομμάτι χαρτί ή να τη σχηματίσει με πλαστελίνη, ζυμάρι ή με ξύλινα πλαστικά γράμματα, ή με άλλα σχετικά βοηθήματα που κυκλοφορούν στην αγορά.
• Στη διαδικασία αυτή ένα πολύ χρήσιμο βοήθημα θα μπορούσε να αποτελέσει Το κουτί με τα Γράμματα της Ελευθερίτσας, της Τατιάνας Ραΐση-Βολανάκη (εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 1998, 2η έκδοση).

Στάδιο 4
Επαλήθευση
Στο 4ο και τελικό στάδιο «επαληθεύουμε» ότι το παιδί είναι πλέον σε θέση να επαναλάβει προφορικά και να αποδώσει γραπτά τη λέξη που έμαθε.

• Μην επιμένετε πιεστικά και μην αντιδράτε αρνητικά, αν βλέπετε ότι το παιδί δε μπορεί μα θυμηθεί ή να αναγνωρίσει ένα γράμμα ή μια λέξη, παρότι τα έχετε επαναλάβει δεκάδες φορές. Πολύ συχνά το εύρος προσοχής των παιδιών με μαθησιακά προβλήματα είναι περιορισμένο και τα παιδιά κουράζονται εύκολα γιατί καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια προκειμένου να συγκεντρωθούν. Χρειάζονται, απαραιτήτως, τακτικά διαλείμματα για να μπορέσουν να εργαστούν αποδοτικά και να αφομοιώσουν όσα τους μαθαίνετε.
• Πολλές φορές η βελτίωση αρχίζει να φαίνεται μετά το πρώτο 3μηνο της Α’ Δημοτικού και, σε άλλες περιπτώσεις, στα μέσα της Β’ Δημοτικού.
• Όμως, σε κάθε περίπτωση, τα παιδιά αυτά χρειάζονται πάντοτε επιδοκιμασία και επιβράβευση για τις προσπάθειες τις οποίες καταβάλλουν.

1. Χρησιμοποιήστε βιβλία με μεγάλα γράμματα ή ετοιμάστε εσείς κάτι δικό σας –π.χ. μια σύντομη ιστοριούλα που θ΄ αρέσει σε όλα τα παιδιά. Γράψτε την μπροστά τους, με μεγάλα κι ευανάγνωστα γράμματα, όχι «καλλιγραφικά». Φροντίστε να υπάρχει αρκετή απόσταση ανάμεσα στις λέξεις. Η κάθε σελίδα είναι σκόπιμο να έχει μόνο μία πρόταση, για να μην κουράζει οπτικά και πανικοβάλλει το παιδί – και, ειδικά, το παιδί με δυσκολία στην ανάγνωση ή/και γραφή.
   
   • Χρησιμοποιήστε λέξεις γνώριμες στα παιδιά, που περιέχουν τα σύμφωνα και τα φωνήεντα που έχουν μάθει. Διαβάστε την «ιστορία» πρώτα εσείς, δείχνοντας κάθε λέξη με το δάχτυλο. Στη συνέχεια βοηθήστε το κάθε παιδί να βρει με ποιο γράμμα αρχίζει κάθε λέξη και, αν μπορεί, να μαντέψει ποια θα είναι η επόμενη λέξη. Κάντε το σαν παιχνίδι. Όταν το παιδί βρει το γράμμα ή τη λέξη, διαβάστε μαζί ολόκληρη τη λέξη και, μετά, επαναλάβατε την ανάγνωση της πρότασης – και πάλι μαζί. Με το παιδί που αντιμετωπίζει δυσκολία, η ίδια άσκηση πρέπει να ξαναγίνει την επομένη και να επαναληφθεί ύστερα από δύο μέρες και, ξανά, ύστερα από μία εβδομάδα.
   • Αν πάλι, κάποιο παιδί πάρει την πρωτοβουλία να «γράψει» κάτι δικό του, π.χ. μια τελείως δική του ιστορία, τότε γράψτε ακριβώς αυτό που σας υπαγορεύει – θα είναι πολύ πιο ευχάριστο και πιο εύκολο για το παιδί να ξεκινήσει αποκωδικοποιώντας στην αρχή τις δικές του λέξεις (προπάντων εκείνο που παρουσιάζει στοιχεία μαθησιακής δυσκολίας). Έτσι το παιδί θα μπορέσει να συσχετίσει πιο ανώδυνα το γράφημα με το φώνημα – τον προφορικό με το γραπτό λόγο.
2. Η χρήση του «προσωπικού λεξικού» πρέπει να γίνει συνήθεια στο μικρό παιδί. Χρειάζεται να μάθει να χρησιμοποιεί το λεξικό από τις πρώτες κιόλας τάξεις του Δημοτικού και να γράφει σ΄ αυτό τις λέξεις που έχει συναντήσει και του άρεσαν, τις λέξεις που ζητά να του γράψει η δασκάλα του, τις λέξεις που χρειάζεται για την εκμάθηση του.
3. Τις ελεύθερες ώρες – εδώ απευθύνομαι όχι μόνο στις νηπιαγωγούς και στους δασκάλους, αλλά και στους γονείς – παίξτε παιχνίδια μαζί με τα παιδιά, όπως πυργόλεξο, παζλ, «βλέπω-κάτι-μάντεψε-τι-βλέπω», «πόσα γράμματα χρειάζομαι για να γράψω την τάδε λέξη», «τι θα αλλάξω, τι θα προσθέσω και τι θα κρατήσω σε μια λέξη για να την κάνω στον πληθυντικό» κ.α.
   
   • Μην πιέζετε, μην επικρίνετε, μη βγαίνετε πάντα εσείς ο νικητής. Φροντίστε το παιχνίδι να διαρκεί λίγο, ώστε να γίνεται ευχάριστο και επιθυμητό.

Πηγή: Μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς στην κανονική τάξη, Ελένης Λιβανίου
Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ

Πηγή