ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΙΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑΤΟΣ

   
Ψυχολόγοι, παιδαγωγοί και εικαστικοί καλλιτέχνες, ξεκινώντας από διαφορετικές αφετηρίες, θεωρούν τις σχεδιαστικές παραγωγές του παιδιού ως μια θεμελιώδη και ιδιαίτερα  αποκαλυπτική δραστηριότητα για τον τρόπο με τον οποίο βιώνει τον εαυτό του και τον κόσμο. Ένα μέσο διάγνωσης των μαθησιακών δυσκολιών είναι οι ιχνογραφήσεις των παιδιών, οι οποίες αξιολογούνται από τρεις οπτικές γωνίες: από το βαθμό της διαφοροποίησης και της δόμησης της εικόνας, από την παράσταση του χώρου και από τη δομή του θέματος της ιχνογράφησης.
    Σχετικά με το βαθμό διαφοροποίησης και δόμησης της εικόνας, πρέπει αρχικά να διευκρινίσουμε πως με τον όρο ‘διαφοροποίηση’ εννοούμε τη διάρθρωση, την εσωτερική δομή της επιμέρους ιχνογράφησης (π.χ. ενός ανθρώπου) στα πλαίσια μιας παράστασης με περισσότερα του ενός αντικείμενα. Αντίθετα ο όρος ‘δόμηση’ χαρακτηρίζει τη συνολική και συνθετική οργάνωση του φύλλου ιχνογράφησης. Από την οπτική αυτή γωνία οι ιχνογραφήσεις των παιδιών με δυσκολίες μάθησης παρουσιάζουν ‘καλουπώσεις’ και ‘σχηματισμούς κλισέ’, δηλαδή τάσεις καθήλωσης.

    Σ’ αυτές τις καθηλώσεις συνυπολογίζονται τα υπολείμματα σκαριφημάτων, των σχημάτων του κύκλου, του σταυρού, του κουτιού κ.λ.π. και οι γενικές καθυστερήσεις στο σχηματισμό ενός ρεπερτορίου μορφών. Αυτές οι καθηλώσεις και οι καθυστερήσεις έχουν ως αποτέλεσμα την εσωτερική διαφοροποίηση των επιμέρους ιχνογραφήσεων και τις μεταβολές στη συνθετική οργάνωση του συνόλου της εικόνας, που δεν αντιστοιχούν στην ηλικία του παιδιού και οδηγούν σε μηχανικές επαναλήψεις των ίδιων ιχνογραφήσεων επάνω στο φύλλο.

Όσο για την παράσταση του χώρου, αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως δείκτης ότι ένα ιχνογράφημα είναι αντίστοιχο προς την πραγματική ηλικία του παιδιού, ενώ η χρήση του χρώματος περιέχει ή τυχαία στοιχεία ή παραπέμπει στην κατάσταση και στο συναίσθημά του. Γενικά η παράσταση του χώρου και η οργάνωση της επιφάνειας του χαρτιού, δείχνουν το επίπεδο μάθησης και τους γνωστικούς τρόπους συμπεριφοράς του παιδιού. Το μορφολογικό επίπεδο των ιχνογραφικών παραστάσεων ενός παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες, χαρακτηρίζεται από την αδιαφοροποίητη οργάνωση του χώρου του χαρτιού κι από τα σκαριφηματικά κατάλοιπα.
      Στη δομή του θέματος, παρατηρούνται, στις ιχνογραφήσεις παιδιών με προβλήματα μάθησης, μεταβολές που δε διαπιστώνονται στις ιχνογραφικές εκφράσεις των κανονικών παιδιών, όπως: συναισθήματα εγκατάλειψης κι απογοήτευσης, φόβου του χωρισμού, επιθετικότητα (π.χ. ζωγραφίζει έναν άνθρωπο με μεγάλο πλάτος βραχιόνων ή παλάμης), έλλειψη αποστασιοποίησης, βιώματα αποτυχίας κ.α  Τα ιχνογραφήματα του ανθρωπάκου στο παιδί της νηπιακής ηλικίας μπορούν να αποκαλύψουν την ιδιαιτερότητα της πραγμάτωσης του σωματικού σχήματός του, όπως: πώς βλέπει το παιδί τον εαυτό του, πώς συλλαμβάνει τη στάση  και την κίνηση, πώς προσανατολίζεται στο χώρο, πώς αντιλαμβάνεται την ομάδα μέσα στην οποία δρα, και πώς λύνει αυθόρμητα τα προβλήματά του στη γραφική έκφραση.
      Πολλοί ψυχολόγοι που χρησιμοποίησαν τη ζωγραφική ως αξιόπιστο τρόπο για να εντοπίζουν σε ποιο σημείο ανάπτυξης βρίσκονταν τα παιδιά, ανακάλυψαν λοιπόν ότι ο τρόπος που το παιδί ζωγραφίζει ένα πρόσωπο ή κάποιο άλλο θέμα, συμβάλλει και στην κατανόηση της προσωπικότητάς του. Καθώς άρχισαν να συγκεντρώνονται μεγάλα δείγματα σχεδίων  από παιδιά διαφόρων ηλικιών με φυσιολογική ανάπτυξη, προκειμένου να καθοριστούν τα χαρακτηριστικά στοιχεία των διαφόρων αναπτυξιακών σταδίων, αυξήθηκε και το ενδιαφέρον των ειδικών για ποικίλα ζητήματα, όπως το τι μπορούν να μας δείξουν οι ζωγραφιές ενός παιδιού για τη συναισθηματική του κατάσταση και κατά πόσο μπορούν να προβλέψουν την πιθανότητα εμφάνισης ενός μαθησιακού προβλήματος.

     Όποια κι αν είναι η προσέγγιση που χρησιμοποιεί το παιδί για να γνωρίσει κάποιο υλικό, η ίδια η διαδικασία αντιμετώπισής του έχει κάποιες δικές της, εγγενείς ιδιότητες, πολύ σημαντικές για το τι θυμίζει, τι απαιτεί ή τι διεγείρει στα παιδιά. Με αυτήν την έννοια, τα μέσα και οι διαδικασίες έχουν έμφυτα ‘χαρακτηριστικά’, δυνατότητες και περιορισμούς,  ιδιότητες και ιδιοσυγκρασίες. Για παράδειγμα, τα παιδιά εκδηλώνουν με διάφορους τρόπους την απόγνωση  που τους προκαλεί το στάξιμο των χρωμάτων στο καβαλέτο.    Ο τρόπος με τον οποίο     αντιμετωπίζει κάθε παιδί αυτό το πρόβλημα είναι μια ένδειξη της   ικανότητάς του  ν’ αντιμετωπίσει γενικότερα την απογοήτευση, μια ένδειξη της ευελιξίας του. 

Εκτός από τα υλικά και το περιεχόμενο, σ’ αυτού του είδους τις μη δομημένες συνεντεύξεις μέσω των εικαστικών, υπάρχουν κι άλλες ενδείξεις που χρησιμεύουν στη διάγνωση, όπως ο τρόπος με τον οποίο το παιδί χρησιμοποιεί το χώρο. Διαλέγοντας να δουλέψει σε μια επιφάνεια ή σε κάποιο συγκεκριμένο μέρος, το παιδί διαλέγει επίσης αν θα σταθεί όρθιο ή αν θα καθίσει, αν θα μείνει κοντά ή θα απομακρυνθεί από τον ενήλικα που το εξετάζει, αν θα τον κοιτάζει ή θα του γυρίσει την πλάτη. Ο τρόπος με τον οποίο το παιδί προσεγγίζει και οργανώνει την ώρα της συνεδρίας, σε συνδυασμό με αυτό που δημιουργεί και τον τρόπο με τον οποίο το δημιουργεί, συμβάλλουν στη συγκέντρωση ενός πλούσιου αποθέματος στοιχείων, τα οποία ύστερα ταιριάζουν μεταξύ τους σαν κομμάτια ενός παζλ και μας οδηγούν στη διάγνωση. Μερικές φορές η συνέντευξη μέσω των εικαστικών αποδεικνύεται ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο ε διαγνωστικό εργαλείο εκεί όπου άλλα μέσα έχουν αποτύχει.

        Το ιχνογράφημα είναι μία ιδιότυπη  γλώσσα, μία ειλικρινής, ομιλία, με την οποία το παιδί εξωτερικεύει το βαθύτερο νόημα της ψυχής και αποτελεί ένα µέσο για να ανασύρει συναισθήματα,  εµπειρίες, αλλά και να λύσει προβλήματα.
      Το σχέδιο λοιπόν δεν είναι πια µόνο ένα µέσο αξιολόγησης τόσο της νοηµοσύνης, όσο και των συναισθηµατικών συγκρούσεων του παιδιού, αλλά και ένα µέσο διευκολυντικό για την ανάπτυξή του.
      Αποκρυσταλλώνει  με αυτό  σημαντικές απόψεις της προσωπικότητάς του που προέρχονται είτε από τα  ανώτερα, είτε από τα βαθύτερα στρωματά της. Στο χαρτί το παιδί  αφηγείται καλύτερα την προσωπική  του περιπέτεια και εξωτερικεύει τον εσωτερικό του κόσμο.
     Από την ανάλυση του παιδικού ιχνογραφήματος οδηγούμαστε  στις ψυχικές συγκρούσεις, στις συναισθηματικές διαφοροποιήσεις και δυσκολίες του, καθώς και στις τραυματικές καταστάσεις, που έζησε πρόσφατα η παλαιότερα.
     Για  να φτάσει κάποιος  στο σημείο να καταλάβει τη βαθύτερη σημασία του ιχνογραφήματος, πρέπει να ακολουθήσει ορισμένους έγκυρους τρόπους ερμηνείας, οι οποίοι προϋποθέτουν επιστημονικές εμπειρίες.
      Όμως, με το σκεπτικό  ότι κάθε φορά που ζωγραφίζει  το παιδί αποτυπώνει τις επιθυμίες, τα ενδιαφέροντα και τα απωθημένα  του, εύκολο είναι στον παρατηρητή  γονέα να ερμηνεύσει το ιχνογράφημα και να διαπιστώσει τι είναι αυτό που απασχολεί το παιδί.
    Ερμηνεύοντας  το παιδικό  σχέδιο, συμπεραίνουμε   ότι:

. Αν το ελεύθερο σχέδιο του παιδιού είναι συμμετρικό, απλό, με ελαφρά χρώματα, χωρίς  πολλές φιγούρες  και με σεβασμό στους νόμους της προοπτικής, τούτο σημαίνει ότι πρόκειται για άτομο προσαρμοσμένο στη ζωή, τακτικό, παρατηρητικό, με έντονα  τα σημάδια  της ψυχικής υγείας.
. Όταν  το ιχνογράφημα,  που παρουσιάζει  ανθρώπινο σώμα  είναι μεγάλο και επιβλητικό, τούτο σημαίνει πως το πρόσωπο τούτο  θαυμάζεται από το παιδί  και θέλει να του μοιάσει.
. Αν το σχέδιο έχει ελλείψεις, παραλείψεις, με άσχημο πρόσωπο,  αυτό αποδεικνύει πως  το παιδί  τρέφει μίσος και αντιπάθεια στο εικονιζόμενο άτομο.

. Αν σχεδιάζει συχνά το πρόσωπό του, φανερώνει ένα κυρίαρχο τύπο παιδιού με εγωκεντρικές τάσεις.

. Αν  στο σχέδιο του παιδιού παραλείπονται τα αφτιά, ενδέχεται να μην ακούει καλά, αν τα  μάτια είναι μεγάλα  και εκφραστικά, σημαίνει  εξωστρεφή κοινωνικό τύπο, ενώ το αντίθετο  φανερώνει κλειστό και εσωστρεφή τύπο με τάσεις απομόνωσης.

. Μικρές κα έντονες βλεφαρίδες προδίδουν εύθυμο τύπο, ενώ μικρές και κυκλικές παρουσιάζουν παιδί, στο οποίο κυριαρχεί ο ναρκισσισμός.

. Εγωκεντρικές τάσεις με στενότητα πνεύματος  φανερώνει το σχέδιο του παιδιού, που αντί για κόρες  σημειώνει στα μάτια τελείες,  χωρίς κόγχες και βλεφαρίδες.

. Αν τα χείλη είναι έντονα βαμμένα και σχηματίζουν ημικύκλιο  προς τα κάτω, με ρουθούνια  μεγαλύτερα του κανονικού  αυτό σημαίνει  πως το παιδί  έχει  ανασφάλεια, συναισθήματα  ενοχής  και διακατέχεται από φόβο  και ταραχή, ενώ αντίθετα  τα παχιά χείλη  με ίσια  και καμπυλωτή γραμμή και τα λοιπά σημεία του σώματος  αναλογικά τοποθετημένα, φανερώνουν ένα συναισθηματικό  τύπο παιδιού, που του αρέσει η πολυλογία και η συζήτηση. Η έλλειψη στόµατος αποτελεί ένδειξη πιθανών καταναγκασµών και άγχους ή αλλιώς φανερώνει µια ντροπαλότητα και τάσεις για κοινωνική απόσυρση.
      Αν, τέλος, στις προσωπογραφίες το παιδί  ζωγραφίζει πρόσωπα, στα οποία  παρουσιάζεται το στόμα ανοιχτό και τα αφτιά αρκετά μεγάλα, χωρίς  πολλές λεπτομέρειες, αυτό σημαίνει πως στο σπίτι το παιδί ακούει λίγα, δεν δίνουν την απαραίτητη προσοχή στα λεγόμενα τους, κρυφομιλούν συχνά κοντά του ή συνεννοούνται με υπονοούμενα.
     Οι γονείς και τα προσφιλή πρόσωπα  το οικογενειακού περιβάλλοντος κάθε παιδιού είναι τα αγαπητά  ζωγραφικά του πρότυπα.
     Η  ερμηνεία των σχεδίων αυτών  δείχνει αρκετά σημαντικές διαγνωστικές ενδείξεις για τη ζωή τους στο σπίτι. Το σχέδιο της οικογένειας αντανακλά αφενός τη δυναµική των σχέσεων, όπως τις αντιλαµβάνεται το παιδί που σχεδιάζει, και αφετέρου τη συναισθηµατική του στάση απέναντι στα µέλη της οικογένειάς του.
     Αν λοιπόν ζωγραφίζοντας την οικογένεία του, τοποθετήσει τον εαυτό του κοντά στον έναν από τους δύο γονείς του, αυτό σημαίνει πως με το γονέα αυτό δεν τα πάει και τόσο καλά και επιζητεί περισσότερη στοργή. Αντίθετα, η τοποθέτηση του εαυτού του στην τελευταία θέση µπορεί να σηµαίνει µια υποτίµηση του εαυτού ή µε αυτόν τον τρόπο να αισθάνεται ότι αυτή είναι η θέση που κατέχει µέσα στην οικογένεια.
. Αν παραλείψει κάποιο από τα πρόσωπα της οικογενείας του, αυτό φανερώνει  πως υπάρχει  ζήλια  και αντιπάθεια προς το πρόσωπο αυτό.

. Αν από το σχέδιο απουσιάζει το ίδιο το παιδί  ή τοποθετείται μακριά από του άλλους, αυτό σημαίνει πως οι διαπροσωπικές σχέσεις με τα πρόσωπα της οικογένειας είναι ταραγμένες και επίσης φανερώνει   τη χαμηλή  αυτοεκτίμηση  του παιδιού, και την απομόνωσή  του από την οικογένεια.
. Τα παιδιά  των 4-7 ετών συνηθίζουν να παρουσιάζουν  σαν σχέδια, γραμμές και γωνίες διαφόρων σχηματισμών, η παρατήρηση των οποίων  θα βοηθήσει στη διάγνωση ορισμένων σκοτεινών σημείων της προσωρινής τουλάχιστον ψυχικής κατάστασης του παιδιού.

. Όταν  ζωγραφίζει, λοιπόν, ευθείες γραμμές προς όλες  τις κατευθύνσεις, θα πει πως το  παιδί  έχει  αποφασιστικότητα και αποτέλεσμα.  Το αντίθετο συμβαίνει  αν οι γραμμές είναι τεθλασμένες και διακεκομμένες.

. Αν  οι γραμμές είναι καμπύλες  ή ολοκληρωμένοι κύκλοι, θα πει πως το παιδί   είναι τύπος  υποτακτικός και αδύνατος χαρακτήρας.

. Αν οι γραμμές είναι κάθετες  ή κατάλληλες, καθώς και συμμετρικές διαγώνιοι σε σχήματα, αυτό φανερώνει δυναμικό τύπο παιδιού με ανδροπρεπή χαρακτηριστικά.

. Αν  το παιδί σχεδιάζει γωνίες με πλευρές που ν΄ ανοίγουν  καθώς απομακρύνονται, αυτό  φανερώνει παιδί  χαρούμενο, σταθερό και αισιόδοξο, ενώ το αντίθετο συμβαίνει, όταν οι πλευρές των γωνιών κλείνουν όσο απομακρύνονται από την κορυφή.
     Αξιόλογα  διαγνωστικά  στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού, αποτελούν  οι χρωματισμοί και οι ποικιλίες  που χρησιμοποιεί  στα ιχνογραφήματά του.

. Το κίτρινο και οι αποχρώσεις του  φανερώνουν άτομο με ευχάριστη διάθεση, γεμάτο ευεξία, που συχνά δοκιμάζει  επιτυχίες.

. Αντίθετα,  το μαύρο  και όλα τα  πολύ σκούρα χρώματα  υποδηλώνουν  παιδί με ταραγμένο ψυχικό κόσμο.

. Το πράσινο, καθώς και το καφέ  χρώμα σημαίνει πως το άτομο που τα προτιμά έχει τάξη στις εργασίες του και αρέσκεται  στην καθαριότητα.

. Το παιδί που προτιμά  στα έργα  του το κόκκινο, έχει  μεγάλη ευαισθησία  στην αγάπη και το μίσος, έτοιμο να εκδηλώσει τα συναισθήματά του.

. Το γαλανό και οι αποχρώσεις του για τα παιδιά του Νηπιαγωγείου σημαίνει ταραχή και  ανησυχία, για δε  τα  παιδιά του σχολείου σημαίνει αυτοκυριαρχία και αυτοπεποίθηση.

. Αν  ιχνογραφώντας  τοποθετεί το ένα χρώμα  πάνω στο άλλο με σκοπό να καλύψει το πρώτο, αυτό σημαίνει πως προσπαθεί στις εκδηλώσεις του να καλύψει  τα πραγματικά του συναισθήματα.

. Αν χωρίζει σε τμήματα τους χρωματισμούς με έντονες διαχωριστικές γραμμές, αποκαλύπτεται πως στο σπίτι  υπάρχει πειθαρχία με αυστηρούς κανονισμούς.
    Απ΄ όσα αναφέραμε, βγαίνει το συμπέρασμα πως το παιδικό ιχνογράφημα αποτελεί ένα διαγνωστικό μήνυμα που σε ορισμένες περιπτώσεις είναι πιο αυθεντικό και από τα λόγια του παιδιού.  Έτσι, οσάκις το παιδί δυσκολεύεται να εκφράσει με λόγια τις κρυφές επιθυμίες του, καταφεύγει στη γλώσσα του ιχνογραφήματος, λέγοντας με αυτόν τον τρόπο :«….Διαβάστε το ιχνογράφημά μου, κάτι θέλω να σας πω!!!»
      Η  εμπλοκή  του παιδιού στην εικαστική αγωγή δεν αποτελεί μόνο ένα προνομιακό επίπεδο  από την άποψη της ανάπτυξης πολλών και διαφορετικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων, αλλά  η εμπλοκή στην καλλιτεχνική διεργασία, αναπτύσσει την ικανότητα κατανόησης, επεξεργασίας, και έκφρασης των συναισθημάτων του.
    Το παιδικό ιχνογράφημα είναι γεμάτο από προσωπικά νοήματα που αποκρυσταλλώνουν συναισθήματα και ταυτόχρονα το παιδί δίνει το στίγμα του.

 Ένα παιδί που ζωγραφίζει τα πρόσωπα της οικογένειάς του ή το σπίτι του, μεταφέρει κάποιες φορές με αμεσότερο τρόπο πληροφορίες για το κοινωνικό του περιβάλλον  από οποιαδήποτε αφήγηση. Η επιλογή των χρωμάτων, η θέση των μορφών σε μια επιφάνεια, η συχνή επανάληψη ορισμένων μοτίβων, ο υπερτονισμός, ή αντίθετα η απάλειψη κάποιων προσώπων και αντικειμένων αποκαλύπτουν βιώματα και καταστάσεις. Οι εικαστικές δραστηριότητες, απαλλαγμένες από την έννοια του «σωστού» και του «λάθους», διευκολύνουν την αποσαφήνιση και την εξωτερίκευση με μη λεκτικό τρόπο εμπειριών οι οποίες ίσως έμεναν ασαφείς και απροσδιόριστες.

 

  ΑΝΑΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΑΣΤΟΣ

Πηγή: http://dim-eid-pyrgou.ilei.sch.gr/themata/axiologisi.htm