 |
| πηγη |
Ο Φρόιντ θεωρούσε ότι όλοι μας
γεννιόμαστε με επιθετικές τάσεις, η επιθετικότητα πίστευε πως είναι ένα
εγγενές ένστικτο. Από την άλλη πλευρά, οι κοινωνικές θεωρίες της μάθησης
έχουν λίγο πιο διαφορετική άποψη. Είτε γεννιόμαστε με επιθετικές τάσεις
είτε όχι, η επιθετική συμπεριφορά διαφέρει πολύ από άτομο σε άτομο.
Όπως οι θετικές συμπεριφορές επηρεάζονται από τη μάθηση, έτσι και οι
αρνητικές συμπεριφορές δε θα μείνουν ανεπηρέαστες από την κοινωνική
αλληλεπίδραση των παιδιών με τους γονείς, τους φίλους και το ευρύτερο
κοινωνικό περιβάλλον.
Για τα μικρά παιδιά η
επιθετικότητα είναι κοινή αντίδραση του θυμού, της ντροπής ή της ενοχής
που μπορεί να νιώθουν. Όποια και αν είναι η αιτία που προκαλεί την
επιθετική συμπεριφορά, έρευνες δείχνουν ότι η επιθετικότητα αυξάνει
συνήθως στην πρώιμη παιδική ηλικία, και μειώνεται όταν αρχίζει το παιδί
να χρησιμοποιεί λέξεις για να εκφράσει τις ανάγκες του.
Καθώς τα παιδιά
μεγαλώνουν, αναπτύσσουν την ικανότητα να λύνουν τις όποιες διαφορές τους
με μη επιθετικούς τρόπους όπως με το διάλογο για παράδειγμα, και
βελτιώνουν τον τρόπο του αλληλεπιδρούν και παίζουν με τα άλλα παιδιά.
Στην ηλικία των 6 με 7 χρόνων, τα παιδιά είναι λιγότερο εγωκεντρικά και
μπορούν με περισσότερη ευκολία να κατανοήσουν την προοπτική του άλλου
παιδιού. Εξαιτίας όλων αυτών, σε αυτές τις ηλικίες αναμένεται μείωση της
επιθετικής συμπεριφοράς.
Τι προκαλεί την επιθετική συμπεριφορά στα παιδιά;
Υπάρχουν πολλές θεωρίες
και έρευνες που έχουν προσπαθήσει να εξηγήσουν την επιθετική συμπεριφορά
στην παιδική ηλικία. Η απογοήτευση και ο θυμός για παράδειγμα, είναι
δύο συναισθήματα που έχουν συνδεθεί κατά καιρούς με την επιθετική
συμπεριφορά. Και πάλι όμως, δεν αντιδρούν όλα τα παιδιά το ίδιο όταν
βιώνουν ένα ανάλογο συναίσθημα.
Η αυστηρή και συχνή
τιμωρία έχει επίσης συνδεθεί με την επιθετική συμπεριφορά. Αυτό που έχει
βρεθεί είναι ότι όταν το παιδί τιμωρείται για επιθετικές συμπεριφορές,
μπορεί να μειώσει την επιθετικότητα στο σπίτι, αλλά γίνεται πιο
επιθετικό σε χώρους εκτός σπιτιού (πχ. στο σχολείο). Οι γονείς που
χρησιμοποιούν τη σωματική τιμωρία αυξάνουν σε σημαντικό βαθμό την
επιθετικότητα του παιδιού.
Οι γονείς αποτελούν τα
πιο ισχυρά πρότυπα συμπεριφοράς για τα παιδιά. Όταν τα παιδιά παρατηρούν
επιθετική συμπεριφορά στο σπίτι, το πιθανότερο είναι ότι θα τη
μιμηθούν. Η αρνητική ή θετική αλληλεπίδραση των μελών της οικογένειας
επηρεάζει τη μάθηση της επιθετικότητας. Τα παιδιά μιμούνται τη
συμπεριφορά των ενηλίκων και τον τρόπο που χειρίζονται το θυμό και την
απογοήτευσή τους.
Αν και οι γονείς και το κοντινό περιβάλλον των παιδιών είναι τα πιο ισχυρά πρότυπα και μοντέλα συμπεριφοράς, φαίνεται ότι δεν είναι τα μόνα. Τα
πρότυπα της τηλεόρασης, τα βίαια τηλεοπτικά προγράμματα και τα βίαια
ηλεκτρονικά παιχνίδια, έχουν βρεθεί να συνδέονται με την επιθετικότητα
των παιδιών.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Τα παιδιά όπως μαθαίνουν
οποιαδήποτε άλλη δεξιότητα, πρέπει να μάθουν να ελέγχουν τις επιθετικές
τους τάσεις και να τις αντικαθιστούν με θετικές συμπεριφορές. Επειδή τα
παιδιά δε γεννιούνται με κοινωνικές δεξιότητες και δεν έχουν πάντοτε
τον έλεγχο της συμπεριφοράς τους, θα πρέπει να μάθουν αποδεκτούς τρόπους
για να διεκδικούν αυτά που θέλουν και να εκφράζουν αυτά που
αισθάνονται.
Οι γονείς αρχικά πρέπει
να ενθαρρύνουν τα παιδιά να μιλούν για τα συναισθήματά τους, να τα
κατανοούν και να τα προσδιορίζουν. Όταν τα παιδιά δεν μπορούν να βρουν
τις λέξεις για να περιγράψουν τα αρνητικά τους συναισθήματα ή όταν δεν
ενθαρρύνονται για να τα εκφράσουν, απογοητεύονται και θυμώνουν. Η
έκφραση των αρνητικών συναισθημάτων και η κατανόησή τους όμως, μπορεί να
μειώσει αισθητά την εσωτερική ένταση που νιώθει το παιδί.
Οι λογικές συνέπειες,
μπορούν επίσης να βοηθήσουν το παιδί να σκέφτεται πριν αντιδράσει και να
ελέγχει τη συμπεριφορά του. Αν για παράδειγμα είστε στο πάρκο και το
παιδί αρχίσει να πετάει πέτρες στα άλλα παιδιά, απομακρύνετέ το από το
χώρο. Καθίστε μαζί του, παρακολουθήστε τα άλλα παιδιά και εξηγήστε του
με ποιους τρόπους μπορεί να ενταχθεί στο παιχνίδι χωρίς να προκαλεί κακό
στους άλλους. Βοηθήστε το παιδί να μάθει να μπαίνει στη θέση των άλλων
και να κατανοεί τα συναισθήματά τους.
Οι φωνές, το ξύλο και οι
χαρακτηρισμοί δε θα περιορίσουν την επιθετική συμπεριφορά του παιδιού.
Αντίθετα τέτοιες συμπεριφορές θα ενισχύσουν την επιθετικότητα μιας και
τα παιδιά όπως είπαμε, συμπεριφέρονται κατά κύριο λόγο μέσω της μίμησης.
Η ψυχραιμία και η ήρεμη στάση των γονιών απέναντι στην επιθετικότητα,
είναι το πρώτο βήμα για να μάθει το παιδί να ελέγχει τον εαυτό του.
Τα όρια ωστόσο, πρέπει
να είναι σαφή, ξεκάθαρα και να εφαρμόζονται με συνέπεια. Ανταποκριθείτε
άμεσα στην επιθετική συμπεριφορά του παιδιού χωρίς να περιμένετε να
επαναλάβει την αρνητική συμπεριφορά. Τα παιδιά πρέπει να αντιλαμβάνονται
αμέσως τι είναι αυτό που έχουν κάνει λάθος. Ξεκαθαρίστε από την αρχή
ποιες συμπεριφορές επιτρέπετε και ποιες όχι, κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά
στην επιθετικότητα και στη βία. Αν το παιδί συμπεριφερθεί επιθετικά,
απομακρύνετέ το από την κατάσταση για λίγο διάστημα για να έχει τη
δυνατότητα να ηρεμήσει, και συνδέστε τη συμπεριφορά του με τη συνέπεια.
Έτσι, το παιδί θα αρχίσει να προβλέπει το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς
του και θα ξέρει τι πρέπει να περιμένει όταν γίνεται επιθετικό.
Τα παιδιά είναι πολύ
σημαντικό να διδαχτούν εναλλακτικές λύσεις για να διαχειρίζονται τα
αρνητικά τους συναισθήματα. Όταν τα πράγματα έχουν πλέον ηρεμήσει,
καθίστε ήρεμα και συζητήστε με το παιδί το περιστατικό που συνέβη. Δώστε
την ευκαιρία στο παιδί να εξηγήσει τι προκάλεσε το ξέσπασμά του και πώς
αισθάνεται τώρα για αυτό. Με τη σειρά σας εξηγήστε στο παιδί ότι είναι
απόλυτα φυσιολογικό να νιώθουμε θυμωμένοι με κάτι ή κάποιον, αλλά σε
καμία περίπτωση δε χρησιμοποιούμε σωματική ή λεκτική βία για να
εκφράσουμε αυτά που νιώθουμε. Εξηγήστε τις επιπτώσεις και τις συνέπειες
που μπορεί να έχει η βία σε όποια μορφή και αν εκφράζεται.
Διδάξτε στο παιδί τη
συζήτηση, το διάλογο και άλλους αποτελεσματικούς τρόπους για να λύνει
τις διαφορές του και να ηρεμεί τον εαυτό του (ασκήσεις αναπνοής και
χαλάρωσης). Βεβαιωθείτε ότι το παιδί έχει καταλάβει τη λάθος πράξη και
ότι χρειάζεται να ζητήσει συγνώμη για τη συμπεριφορά του. Δώστε προσοχή
και επιβραβεύστε την καλή συμπεριφορά του παιδιού. Αν για παράδειγμα
ζήτησε από ένα παιδί να του δώσει τη σειρά του στη τσουλήθρα αντί να το
σπρώξει, επιβραβεύστε τη λεκτική του επικοινωνία και προσπάθεια για να
διεκδικήσει αυτό που θέλει.
Τέλος, ελέγξτε τα
προγράμματα της τηλεόρασης που παρακολουθεί το παιδί και τα παιχνίδια
που παίζει. Όταν δείτε μια βίαιη σκηνή στην τηλεόραση ή μια επιθετική
συμπεριφορά, συζητήστε με το παιδί τις επιπτώσεις και τις εναλλακτικές
λύσεις.
Οι συμπεριφορές
διδάσκονται και μαθαίνονται, και η επιθετικότητα είναι μια μαθημένη
συμπεριφορά. Ακόμα και αν υπάρχει μια έμφυτη τάση, τα ερεθίσματα του
περιβάλλοντος είναι αυτά που θα διαμορφώσουν το χαρακτήρα και τη
συμπεριφορά του παιδιού. Οι γονείς που δίνουν το καλό παράδειγμα,
χρησιμοποιούν υπομονή, σταθερότητα, συνέπεια και στοργική καθοδήγηση,
μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να αντιμετωπίζει και να διαχειρίζεται το
θυμό και την επιθετικότητά του με αποτελεσματικό και δημιουργικό τρόπο!
